بندار اصفهانی

بُنْدارِ اِصْفَهانی، ابوعمرو بن عبدالحمید كَرخی (یا كَرَجی) اصفهانی، لغوی، راوی و نحوی سدۀ 3ق / 9م. برخی او را مَنداد خوانده اند (نک‍ : ابن‌ندیم، 91، حاشیه) و كنیه‌اش به صورتهای ابن لِرّه، ابن لُرّه، ابن لَزّه و نیز ابن لُدّه ثبت شده است (قالی، 102، 215؛ آمدی، 215، 305؛ یاقوت، 7 / 128؛ سیوطی، 1 / 476). 
تاریخ تولد او در منابع معلوم نیست؛ اما از آنجا كه از شاگردان و راویان نَضر بن شُمَیل (د 204ق / 819م)، ابوعبیده معمر ابن مثنّی (د ح 210ق)، فرّاء (د 207ق) و ابوعبید قاسم بن سلام (د 224ق / 838م) بوده است (ابن ماكولا، 1 / 356؛ یاقوت، همانجا؛ فیروزآبادی، 42)، می‌توان سال تولد او را اواخر سدۀ 3ق حدس زد. 
از سیر زندگی وی، اطلاع چندانی در دست نیست؛ جز آنکـه در كرخ (یا كرج)، رحل اقامت افكند، سپس به عراق رفت و در آنجا شهرت یافت (مثلاً نک‍ : یاقوت، 7 / 129). بندار با اطلاعات وسیعی كه از اشعار، اخبار و انساب عرب داشت، توجه متوكل، خلیفه عباسی (حك‍ 232-247ق / 847-861م) را به خود جلب كرد و به دستگاه خلافت راه یافت (همو، 7 / 130؛ نیز نک‍ : سیوطی، همانجا). وی هر هفته یك بار بر متوكل وارد می‌شد و با علمای نحو به مباحثه می‌پرداخت (همانجاها). 
بندار در سامرا، با مبرّد دوستی یافت و او را به متوكل معرفی كرد (یاقوت، همانجا). داستان این معرفی ــ اگر صحت داشته باشد ــ سهم بسزایی در پیشرفت مبرد داشته است. بندار با ابن‌سكیت (د 244ق / 858م) نیز ملاقاتهایی داشته است (ابن‌ندیم، همانجا). از شاگردان وی می‌توان به محمدبن ابی‌الازهر (ابن ماكولا، همانجا) و ابن كیسان (زبیدی، 208؛ یاقوت، 7 / 128؛ قفطی، 1 / 256؛ صفدی، 10 / 291) اشاره كرد. ابن‌كیسان در شرح خود بر معلقۀ امرؤالقیس، 11 بار از بندار، و تنها دو بار از اصمعی نام برده است ( III / 854,EI2).
عالمی به نام طوسی كه شاگرد و ملازم ابن اعرابی نیز بود، بر كسب دانش از وی تأكید می‌كرد و بندار را عالم‌تر از خود می‌دانست (یاقوت، 7 / 129؛ فیروزآبادی، همانجا). درباره قدرت حافظه و شمار ابیات و قصایدی كه او از برداشته است، سخنان مبالغه‌آمیزی آورده‌اند، چنانکـه گفته‌اند: وی 700 قصیده از حفظ داشت كه با «بانت سعاد» آغاز می‌شد (نک‍ : یاقوت، 7 / 197، قس: 7 / 130: 80 قصیده؛ زبیدی، همانجا: 100 قصیده). نقل است كه وی بیشتر اشعار جاهلی و اسلامی را در حفظ داشت و در لغت‌شناسی از همۀ مردم آگاه‌تر بود (یاقوت، سیوطی، همانجاها). بندار را تلفیق‌كنندۀ دو مكتب نحوی كوفی و بصری دانسته‌اند (ابن ندیم، همانجا؛ قفطی، 1 / 257؛ GAS, VIII / 167).
از ماجرای مباحثه وی با بردعه مُوَسْوِس ــ كه در كتاب عقلاء المجانین، تألیف ابوبكر بن محمد ازهری به آن اشاره شده است ــ چنین برمی‌آید كه او سالهای پایانی عمر خویش را در مرو سپری نموده است (یاقوت، 7 / 132). بندار در حدود سال 280ق / 893م پس از عمری طولانی درگذشت GAS)، همانجا). 
كتابهای معانی الشعر، شرح معانی الباهلی، جامع اللغة و الوحوش به او منسوب است (ابن ندیم، نیز قفطی، همانجاها). از آثار یاد شده، هیچ یك برجای نمانده است.

مآخذ

آمدی، حسن، المؤتلف و المختلف، به كوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، 1381ق / 1961م؛ ابن‌ماكولا، علی، الاكمال، به كوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دكن، 1972م؛ ابن ندیم، الفهرست؛ زبیدی، محمد، طبقات النحویین و اللغویین، به كوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1392ق / 1973م؛ سیوطی، بغیة الوعاه، به كوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1384ق / 1964م؛ صفدی، خلیل، بالوفیات، به كوشش ژاكلین سوبله و علی عماره، بیروت، 1400ق / 1980م؛ فیروزآبادی، محمد، البلغة، به كوشش محمد مصری، دمشق، 1392ق / 1972م؛ قالی، اسماعیل، ذیل الامالی و النوادر، بیروت، دارالكتب العلمیه؛ قفطی، علی، انباه الرواة، به كوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1369ق / 1950م؛ یاقوت، ادبا؛ نیز:

EI²; GAS.

هادی نظری منظم