بلوی، ابوعامر

بَلَوی‌، ابو عامر محمد بن‌ احمد (د 559ق‌ / 1164م‌)، ادیب‌، شاعر، مورخ‌ و کاتب‌ اندلسی‌. اجداد وی‌ اهل‌ شهر سالم‌ (در شمال‌ اندلس‌) بودند و خود در طرطوشه‌ زاده‌ شد، به‌همین‌ سبب‌، منابع‌ از او به‌ سالمی‌ طرطوشی‌ (نسبت‌ طرطوسی‌ در بعضی‌ منابع‌ نادرست‌ است‌) یاد کرده‌اند (ضبی‌، 43؛ ذهبی‌، 288؛ صفدی‌، 2 / 111؛ سخاوی‌، 123). وی‌ بیشتر عمر خود را در مرسیه‌ گذراند و در اشبیلیه‌ وفات‌ یافت‌ (ذهبی‌، صفدی‌، همانجاها؛ مقری‌، 2 / 89؛ زرکلی‌، 5 / 318). عبدالمنعم‌ ابن‌ فرس‌ او را در مرسیه‌ دیده‌، و از او روایت‌ کرده‌ است‌. ابوالقاسم‌ ابن‌ بَرّاق‌ نیز به‌ روایت‌ از وی‌ پرداخته‌، و با او مکاتباتی‌ داشته‌ است‌ (ذهبی‌، همانجا؛ ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، 39؛ شکیب‌ ارسلان‌، 3 / 26). 
بلوی‌ در پایان‌ دورۀ مرابطون‌ و آغاز حکومت‌ موحدون‌ می‌زیست‌ و کاتب‌ ابن‌ مردنیش‌ (ه‍ م‌) بود. او در یک‌ قطعۀ 4بیتی‌ که‌ به‌ «الشرق‌» شهرت‌ یافته‌، مجلس‌ باده‌ نوشی‌ امیر و معشوق‌ او را وصف‌ کرد و از او پاداش‌ گرفت‌ (ابن‌ خطیب‌، 2 / 123؛ شکیب‌ ارسلان‌، 3 / 26، 479). افزون‌ بر این‌، از مجموعۀ اشعار او ظاهراً تنها 6 بیت‌ باقی‌ مانده‌ است‌ (مقری‌، 3 / 288). 
اگرچه‌ به‌ بلوی‌ حدود 19 کتاب‌ نسبت‌ داده‌اند، ولی‌ جز انموذج‌ العلوم‌ وی‌، هیچ‌ کدام‌ بر جای‌ نمانده‌ است‌. ظاهراً این‌ آثار در زمان‌ خود مؤلف‌ مورد توجه‌ بوده‌ است‌ و نویسندگان‌ بعدی‌ به‌ برخی‌ از آنها همچون‌ کتاب‌ تاریخ‌ وی‌ استناد کرده‌اند (مثلاً ابن‌ ابار، 82، 90، 92، 191). در نفح‌ الطیب‌ مقری‌ هم‌ از کتاب‌ تاریخ‌ و دررالقلائد و غرر الفوائد وی‌ بارها یاد شده‌ است‌ (مثلاً نک‍ : 1 / 126، 4 / 286). 
انموذج‌ العلوم‌ بلوی‌ کتابی‌ است‌ دائرةالمعارف‌ گونه‌ که‌ در آن‌ به‌ وصف‌ و تعریف‌ 24 علم‌ مانند علم‌ اللغة، نحو، صرف‌، وضع‌، اسناد، فرائض‌ و طب‌، پرداخته‌ است‌. نسخه‌ای‌ مورخ‌ 1177ق‌، از این‌ کتاب‌ در مدرسۀ مسعودیۀ دیار بکر موجود است‌ (فلوگل‌، I / 10؛ نیز نک‍ : هوتسما، 56؛ حتی‌، .(535
این‌ آثار نیز به‌ بلوی‌ نسبت‌ داده‌ شده‌، اما تا کنون‌ نسخه‌ای‌ از آنها به‌ دست‌ نیامده‌ است‌: الازهار فی‌ اختلاف‌ اللیل‌ و النهار؛ الاسرار فی‌التجارب‌ و الاخبار؛ الاعتذار فی‌ القصص‌ و الاخبار علی‌ نهایة التقریب‌ و الاختصار؛ بستان‌ الانفس‌ فی‌ نظم‌ اعیان‌ الاندلس‌؛ تذکرة الازمان‌ و تبصرة الاذهان‌؛ حلیة الکاتب‌ و بغیة الطالب‌ فی‌ الامثال‌ السائرة و الاشعار النادرة؛ حلیة اللسان‌ و بغیة الانسان‌، در اوصاف‌ و تشبیهات‌ و اشعار مشهور؛ درر القلائد و غررالفوائد، در اخبار اندلس‌؛ سراج‌ الاسلام‌؛ السلک‌ المنظوم‌ و المسک‌ المختوم‌؛ الشفاء فی‌ طب‌ الادواء؛ طبقات‌ الشعراء الاعلام‌ فی‌ الجاهلیة و الاسلام‌؛ العبارة؛ عبرة العبر و عجائب‌ القدر؛ الفتنة الکائنة علی‌ اللمتونین‌؛ المنتخب‌ من‌ لغات‌ العرب‌؛ منهاج‌ الاسلام‌ من‌ مجرد کلام‌ النبی‌ (ص‌) (نک‍ : ضبی‌، سخاوی‌، همانجاها؛ حاجی‌ خلیفه‌، 2/1055، 1404؛ عنان‌، 1/450؛ قس‌: دندش‌، 440-441، که‌ از کتابهای‌ مورد اشارۀ وی‌، 14 تای‌ آنها در هیچ‌ منبع‌ دیگری‌ دیده‌ نمی‌شود). 

مآخذ

ابن‌ ابار، محمد، الحلة السیراء، به‌ کوشش‌ حسین‌ مونس‌، قاهره‌، 1963م‌؛ ابن‌ خطیب‌، محمد، الاحاطة، به‌ کوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، 1394ق‌ / 1974م‌؛ ابن‌قاضی‌ شبهه‌، ابوبکر، طبقات‌ النحاة و اللغویین‌، به‌ کوشش‌ محسن‌ غیاض‌، نجف‌، 1974م‌؛ حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌؛ دندش‌، عصمت‌ عبداللطیف‌، الاندلس‌ فی‌ نهایة المرابطین‌ و مستهل‌ الموحدین‌، بیروت‌، 1408ق‌ / 1988م‌؛ ذهبی‌، محمد، تاریخ‌ الاسلام‌، حوادث‌ سالهای‌ 551-560ق‌، به‌ کوشش‌ عمر عبدالسلام‌ تدمری‌، بیروت‌، 1415ق‌ / 1995م‌؛ زرکلی‌، اعلام‌؛ سخاوی‌، محمد، الاعلان‌ بالتوبیخ‌ لمن‌ ذم‌ التاریخ‌، بیروت‌، 1403ق‌ / 1983م‌؛ شکیب‌ ارسلان‌، الحلل‌ السندسیة، بیروت‌، 1358ق‌ / 1939م‌؛ صفدی‌، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ س‌. ددرینگ‌، ویسبادن‌، 1401ق‌ / 1981م‌؛ ضبی‌، احمد، بغیة الملتمس‌، به‌ کوشش‌ ف‌. کودرا، مادرید، 1884م‌؛ عنان‌، محمد عبدالله‌، دولة الاسلام‌ فی‌ الاندلس‌، قاهره‌، 1411ق‌ / 1990م‌؛ مقری‌، احمد، نفح‌الطیب‌، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، 1408ق‌ / 1988م‌؛ نیز:

Flügel, G., Arabischen, persischen, und türkischen Handschriften, Wien, 1865; Hitti, Ph. K. et al., Descriptive Catalog of the Garrett Collection of Arabic Manuscripts, Princeton, 1938; Houtsma, M. Th., Catalogue d'une collection de manuscrits arabes et turcs, Leiden, 1886.

رضوان مساح