بلوی، ابوجعفر

بَلَوی، ابوجعفر احمدبن علی، نویسنده و دانشمند اندلسی قرن 9 و 10ق / 15 و 16م (دربارۀ نام كامل او، نک‍ : بلوی، 174، 179، 194؛ عمرانی، 20). گذشته از گزارشهای خوشامدگویانۀ معاصران بلوی همچون ابن غازی دربارۀ فقاهت او، مشكل بتوان بیرون از حوزه‌های قرائت و علوم ادبی، سندی بر صاحب‌نظر بودن او یافت (دربارۀ آموخته‌های فقهی و حدیثی او، نک‍ : بلوی، 163، 218، 306، 360، 369، 420، نیز برای برخی توصیفهای ستایش‌آمیز درباره فقاهت او توسط معاصرانش، نک‍ : 318، 377؛ ابن غازی، 29). گویا وی اولین بار در ایام سفر به شرق پای درس حدیث نشست (بلوی، 166). در اجازاتی نیز كه از عالمان گرفته، عنوانهایی درخور طلاب، و نه عالمان بزرگ، به وی داده شده است (نک‍ : همو، 163، 174، 423). قراینی برای گرایشهای صوفیانۀ ابوجعفر بلوی نیز وجود دارد (برای نمونه، نک‍ : همو، 136، 140، 143، 380). 
خاندان بلوی كه از عربهای ساكن غرناطه بودند، به «ابن‌داوود» شهرت داشتند (همو، 137، 175؛ ابن‌خطیب، 1 / 141؛ مقری، 1 / 378) و بسیاری از آنها نسل اندر نسل عالم قرائت بودند (سراج، 1 / 616؛ ابن خطیب، همانجا). باتوجه به رعایت ترتیب زمانی در كتاب ثَبَت و اشارۀ بلوی در آن به حفظ قرآن و تحصیلات مقدماتی عهد كودكی‌اش نزد پدر در وادی آش (ص 179-180)، می‌توان گفت مولدش همان‌جا، و احتمالاً در حدود سال 866ق / 1462م بوده است (عمرانی، 48). 
بلوی پیش از مهاجرت به شرق اسلامی، به مسافرتهایی علمی در خود اندلس دست زد و به غرناطه، المریه و احتمالاً شهرهای دیگر رفت (نک‍ : بلوی، 196، 197- 198، 210). وی قبل از اشغال غرناطه توسط مسیحیان در 896ق / 1491م، همراه با پدر و برادران خویش اندلس را ترك كرد و به شمال افریقا رفت. در پی شكست مسلمانان از مسیحیان اندلس، اینان از بازگشت ناامید شدند و پس از حدود دو سال اقامت در تلمسان، به وهران، و سپس تونس رفتند و سرانجام، در قسطنطنیه مقام گزیدند (بلوی، 137، 166، 208، 209، 214، 374، 377، جم‍ ؛ عمرانی، 38-40؛ ابن‌غازی، 33). 
بغدادی درگذشت بلوی را درحدود سال 930ق / 1524م (1 / 140)، و عمرانی در حدود سال 938ق / 1532م آورده است (ص 48). 

آثـار

1.  ثبت، كه مهم‌ترین كتاب بلوی و مشتمل بر شرح حال استادان اوست. با دقت در گزارشهایی كه بلوی در این كتاب از سفرهای خویش داده است، دانسته می‌شود كه وی نوشتن ثبت را در ضمن سفر آغاز كرده است (نک‍ : ص 137، 179، 195، جم‍‌ ). بلوی در اوایل كتاب (ص 136-137)، گزارش برخورد خود را با ابن‌غازی در تونس در 898ق/1493م یاد می كند و آن گاه دیباچۀ كتاب آغاز می‌شود. از آن پس عمدۀ حوادث نقل شده در كتاب، دارای ترتیب زمانی است، ولی مطالب درج شده میان عنوان كتاب و دیباچه از چنین ترتیبی برخوردار نیست و نباید جزو اصل كتاب محسوب شود. گویا در 895ق/1490م، بلوی نگارش ثبت را به پایان رسانده، یا رها كرده است (نک‍ : ص 541). به نظر می‌آید انگیزۀ بلوی در نگارش كتاب، احساس ضرورت در جاویدان كردن نام استادان اندلسی خویش است كه بسیاری از آنها در ایام جنگ در سرزمینهای دیگر پراكنده شده بودند (مثلاً نک‍ : ص 208-209). اینک اهمیت این كتاب بیش از هرچیز به‌سبب گزارشهایی است كه از مسائل آموزشی دوران زندگی بلوی در آن آمده است. 
2.شرحی بر القصیدةالخزرجیۀ عبدالله بن محمدبن عثمان خزرجی، در علم عروض، كه نسخه‌ای از آن در برلین ( آلوارت، شم‍ 7112) و نسخه‌ای ناقص در اسكوریال موجود است (عمرانی، 87). بلوی این كتاب را در 908ق/1502م در غَلَطه (در حوالی قسطنطنیه) به پایان رسانیده است (حاجی خلیفه، 2 / 1136). 
3. فرائد الفوائد فی فنون غیرواحد (همو، 2 / 1243؛ بغدادی، همانجا). 
افزون بر اینها سراج اندلسی مطلبی از بلوی را از كتاب الغامض او نقل می كند (1 / 654) كه در كتاب ثبت موجود نیست. مقری نیز از كتابی به خط بلوی خاطره‌ای نقل كرده است (1 / 103) كه آن مطلب هم در ثبت دیده نمی‌شود.

مآخذ

ابن خطیب، محمد، الاحاطة، به كوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، 1955م؛ ابن غازی، محمد، فهرس، به كوشش محمد زاهی، دارالبیضاء، 1979م؛ بغدادی، هدیه؛ بلوی، احمد، ثبت، به كوشش عبدالله عمرانی، بیروت، 1983م؛ حاجی‌خلیفه، كشف؛ سراج اندلسی، محمد، الحلل السندسیة، به كوشش محمدحبیب هیله، بیروت، 1984م؛ عمرانی، عبدالله، مقدمه و حواشی بر ثبت (نک‍ : هم‍ ، بلوی)؛ مقری، احمد، نفح الطیب، به كوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دارالكتاب العربی؛ نیز: Ahlwardt.

فرهنگ مهروش