بلبل

بُلْبُل‌، ملااشرف‌ دیری‌ (1093-1189ق‌ / 1682-1775م‌)، شاعر قرن‌ 12ق‌ / 18م‌. نام‌ اصلی‌ وی‌ شرف‌الدین‌ است‌ (غلام‌سرور، 2 / 286)، اما در منابع‌ از او با نام‌ ملامحمد اشرف‌ و ملااشرف‌ دیری‌ یاد شده‌، و به‌ «بلبل‌ شاه‌» نیز شهرت‌ داشته‌ است‌ (همانجا؛ عرفانی‌، 185؛ راشدی‌، 1 / 135؛ تیکو، 111؛ نیز ایرانیکا). شرف‌الدین‌ در روستای‌ دیره‌ یا دیر، در کشمیر زاده‌ شد و به‌ همان‌جا منسوب‌، و به‌ دیری‌ نام‌بردار گردید. وی‌ در همین‌ قریه‌ درگذشت‌ و در گورستان‌ خانوادگی‌ خود دفن‌ شد (عرفانی‌، همانجا؛ قس‌: راشدی‌، همانجا). 
وی‌ نخستین‌ شاعر کشمیری‌ است‌ که‌ داستان‌ کربلا را به‌ نظم‌ درآورد و افزون‌ بر آن‌ در رثای‌ امام‌ حسن ‌(ع‌) نیز شعر سرود (تیکو، 114-120؛ راشدی‌، 1 / 136). وی‌ خمسه‌ای‌ نیز به‌ تقلید از خمسۀ حکیم‌ نظامی‌ سرود که‌ در سرزمین‌ کشمیر شهرت‌ بسیار یافت‌. یک‌ مثنوی‌ از آن‌ به‌ نام‌ رضانامه‌ ــ شامل 10هزار بیت‌ ــ دردست‌ است‌ و از برخی‌ ابیات‌ آن‌ می‌توان‌ به‌ نامهای‌ مثنویهای‌ دیگر این‌ خمسه‌ پی‌ برد: مثنوی‌ ارزن‌ و پیه‌ مال‌، مثنوی‌ هشت‌ اسرار، مثنوی‌ مهر و ماه‌، و مثنوی‌ هشت‌ تمهید (همانجا؛ ایرانیکا؛ تیکو، 111؛ عرفانی‌، 186). 

مآخذ

تیکو، گرداری‌، پارسی‌سرایان‌ کشمیر، تهران‌، 1342ش‌؛ راشدی‌، حسام‌الدین‌، تذکرۀ شعرای‌ کشمیر، لاهور، اقبال آکادمی پاکستان؛ عرفانی‌، عبدالحمید، ایران‌ صغیر یا تذکرۀ شعرای‌ پارسی‌زبان‌ کشمیر، تهران‌، 1335ش‌؛ غلام‌سرور لاهوری‌، خزینةالاصفیا، کانپور، 1894م‌؛ نیز:

Iranica.

ملیحه مهدوی‌