اخفش
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
دوشنبه 19 خرداد 1399
https://cgie.org.ir/fa/article/228666/اخفش
یکشنبه 30 اردیبهشت 1403
چاپ شده
7
اَخْفَش، ابو عبدالله هارون بن موسی بن شریك تغلبی دمشقی (201-292ق/ 816 - 905م)، نحوی، لغوی، محدث، مفسر و مقری بزرگ شام. اخفش در دمشق و در محلهای به نام «باب الجابیه» مقیم بود، ازاینرو به اخفش باب الجابیه شهره گردید (نك : ابن جزری، 2/ 347؛ بستانی، 7/ 430). او در تحصیل علوم و فنون رایج آن زمان سخت كوشید و سرآمد اقران شد (نك : یاقوت، 19/ 263). وی در علم نحو شهرتی كسب كرد و همانند برخی دیگر از نحویان پیش از خود (10 تن یا بیشتر) لقب «اخفش» یافت و او را آخرالاخافشه خواندند (نك : همانجا؛ ذهبی، سیر...، 13/ 566؛ سیوطی، 2/ 320؛ نیز نك : EI2). در غریب القرآن، غریب الحدیث، تفسیر، معانی القرآن و شعر عربی مهارت و تتبّع داشت (یاقوت، همانجا؛ داوودی، 2/ 347). در حدیث از عبدالله ابن ذكوان، سلاّم مداینی و نیز از ابو مُسهِر غسّانی روایت میكرد و از راویان وی اینان را نام بردهاند: ابو احمد ابن ناصح مفسر، ابو طاهر ابنذكوان و ابوبكر ابن فطیس (یاقوت، ذهبی، همانجاها). طبرانی (2/ 128) نیز از او حدیث نقل كرده است. اخفش، به ویژه علم قرائات را وجهۀ همت خویش ساخت و سالیان دراز در محضر ابن ذكوان (ه م) به فراگیری فنون قرائات پرداخت. پس از مرگ ابن ذكوان (242ق/ 856م) قرائت اهل شام یعنی قرائت ابن عامر دمشقی (ه م)، از طریق او انتشار و اشتهار یافت (ابو عمرو دانی، 13؛ یاقوت، سیوطی، همانجاها). وی قرائت ابن عامر را به تفصیل، همراه با علل آن، در كتابی جداگانه تألیف كرده بود و براساس آن تعلیم میداد (نك : ابوعمرو، 194؛ نیز نك : ابنجزری، 1/ 210) و تلاشهای او موجب شد كه قرائت اهل شام جایگاه خود را در میان قرائات هفتگانه و دهگانۀ مشهور باز یابد (سیوطی، همانجا). اخفش نزد هشام بن عمار، راوی دیگر ابن عامر، نیز حروف ویژۀ روایت او را فرا گرفته بود (ذهبی، معرفة...، 1/ 248؛ ابن جزری، 2/ 347). اخفش بجز قرائات سبع، قرائات شاذ و غریب، چون «اختیار» ابوعبید قاسم بن سلاّم (نك : همانجا) را نزد استادان فن آموخته بود. صوت خوش او در تلاوت قرآن مجید و حسن ادای وی نیز مورد ستایش قرار گرفته است (نك : یاقوت، همانجا). بیشتر مُقریان نامدار دمشق و بغداد در نیمۀاول سدۀ4ق/ 10م همچون داجونی كبیر ابوبكر محمد بن احمد، ابوبكر نقاش محمد بن حسن بن محمد موصلی بغدادی، ابوعلی حسن بن حبیب حصائری دمشقی، ابراهیم بن عبدالرزاق انطاكی، و ابن اخرم ابوالحسن محمد بن نصر ربعی دمشقی، مشهورترین راوی اخفش، از شاگردان او به شمار میآیند (اندرابی، 78؛ ذهبی، سیر، همانجا، معرفة، 1/ 248، 268، 287، 289-292، 294؛ ابنجزری، 1/ 16، 209-210، 2/ 77، 119-121، 270-271، 347).
ابن جزری، محمد، غایة النهایة، به كوشش گ. برگشترسر، قاهره، 1351- 1352ق/ 1932-1933م؛ ابوعمرو دانی، عثمان، التیسیر، به كوشش اتوپرتسل، استانبول، 1920م؛ اندرابی، احمد، قراءات القراء المعروفین، به كوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، 1405ق/ 1985م؛ بستانی؛ داوودی، محمد، طبقات المفسرین، به كوشش علی محمد عمر، مصر، مكتبۀ وهبه؛ ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به كوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، 1404ق/ 1984م؛ همو، معرفة القراء الكبار، به كوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، 1408ق/ 1988م؛ سیوطی، بغیة الوعاة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1384ق/ 1965م؛ طبرانی، سلیمان، المعجم الصغیر، به كوشش عبدالرحمان محمد عثمان، قاهره، 1388ق/ 1968م؛ یاقوت، ادبا؛ نیز:
EI2.
محمد رادمنش
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید