برماوی

بِرْماوی، ابوعبدالله شمس‌الدین محمد بن عبدالدائم بن موسى (ذیقعدۀ 763-12 جمادی‌الآخر 831/ سپتامبر 1362-29 مارس 1428)، فقیه و محدث شافعی اهل عسقلان. او از نوجوانی به حفظ قرآن و آموختن فقه و حدیث پرداخت و نزد استادان بزرگ آن عصر به استماع مشغول گشت و در فقه و اصول و نحو و حدیث از سرآمدان روزگار خود شد. از جملۀ مشهورترین استادان او می‌توان به ابراهیم بن اسحاق آمدی، عبدالرحمان بن علی قاری، برهان‌الدین ابن جماعه، مجدالدین برماوی، بدرالدین زرکشی، سراج‌الدینی بُلقینی، سراج الدین ابن مُلَقَّن و زین الدین عراقی اشاره کرد (ابن قاضی شهبه، 4/ 101؛ ابن حجر، 8/ 162؛ سخاوی، 7/ 281؛ نعیمی، 1/ 202).
برماوی از جانب ابن ابی البقا و سپس از جانب جلال الدین بلقینی و اِخنایی نیابت قضا یافت، اما پس از مدتی از آن کناره گرفت (ابن‌حجر، سخاوی، همانجاها). تا آنکه در 821ق/ 1418م نجم‌الدین ابن حجّی از همدرسان او، وی را به دمشق فراخواند و وظیفۀ نیابت خطابه و حکم را در دارالعدل به جای شهاب‌الدین غزی به او سپرد و چندی بعد نیز تدریس و نظارت مدرسۀ رواحیه را به جای برهان‌الدین ابن خطیب عذراء، همچنین تدریس و نظارت مدرسۀ امینیه را به جای عزالدین حُسبانی بدو واگذارد (ابن‌حجر، 8/ 164؛ سخاوی، همانجا). در 826ق فرزند برماوی، محمد ــ که گفته‌اند: در علم و فضل دستی داشت ــ درگذشت و او دلخسته، از دمشق راهی مصر شد. برماوی در 828ق آهنگ حج کرد و تا 830ق/ 1427م در آن دیار مجاور بود؛ چون از سفر باز آمد، تدریس و نظارت مدرسۀ صلاحیۀ بیت المقدس به وی سپرده شد و او تا پایان عمر در همان دیار و برهمان منصب باقی ماند (ابن‌حجر، 8/ 162-164؛ علیمی، 2/ 112؛ نعیمی، همانجا).
برماوی شاگردان بسیاری پرورد که از جملۀ مهم‌ترین آنان می‌توان جلال‌الدین مَحلّی و شرف‌الدین مُناوی را نام برد (سخاوی، 7/ 282؛ شوکانی ، 2/ 181). وی سرانجام در بیت‌المقدس درگذشت و در مامِلا به خاک سپرده شد (ابن عماد، 7/ 197-198؛ شوکانی، همانجا). برماوی را به دانش بسیار، نظم، همت بلند، خوش‌خلقی، وقار و فروتنی ستوده‌اند (ابن حجر، 8/ 162؛ سخاوی، 7/ 281). ابن قاضی شهبه دانش او در نحو و حدیث و اصول رابرتر از آگاهیش برفقه دانسته است (4/ 102).

آثار

آثار برجای ماندۀ برماوی اینهاست: 1. آباء النبی(ص) (یا اسماء اجداد النبی)، که نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ ظاهریۀ دمشق موجود است (ظاهریه، تاریخ، عش، 1/ 77، مجامیع، 636). 2. شرح الصدوربشرح شواهد الشذور (یا ... زوائد الشذور)، در تکمیل شرح شذور الذهب ابن هشام در نحو که نسخه‌هایی از آن در اسکندریه، قونیه و دمشق موجود است (ﻧﻜ : GAL, S, III/ 1249؛ ظاهریه، نحو، 303-305). 3. الفوائد السنیة، شرح کتاب النبذة الالفیه از خود مؤلف که نسخه‌های آن در دارالکتب قاهره (خدیویه، 2/ 256)، مجموعۀ گرت پرتستون (حتى، ﺷﻤ 1647)، ایندیا آفیس (لِوی، فقه، ﺷﻤ 1487)، گوتا (پرچ، ﺷﻤ 928) و بریل (GAL, S, II/ 113) یافت می‌شود. 4. اللامع الصبیح علی الجامع الصحیح، که شرحی است بر صحیح بخاری (ابن قاضی شهبه، 4/ 103) و نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های نور عثمانیه و ایاصوفیه موجود است (GAL, I/ 165). 5. مجلس فی الکلام على قوله تعالى: اِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّٰه...، که نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ ظاهریه موجود است (ظاهریه، همانجا). 6. المقدمة الشافیة فی علمی العروض و القافیة، که نسخۀ خطی آن در همان کتابخانه هست (همان، 635). 7. النبذة الالفیة فی الاصول الفقهیة (یا النبذة الزکیة فی القواعد الاصلیة)، منظومه‌ای در اصول فقه (برای تداول، ﻧﻜ : بصروی، 95؛ عیدروس، 135؛ حاجی‌خلیفه، 1/ 157)، که نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های متعدد موجود است (آلوارت، ﺷﻤ 4414؛ خدیویه، 2/ 267؛ تیموریه، 4/ 185؛ GAL, II/ 118). رساله‌هایی کوچک نیز در شرح برخی احادیث از او باقی مانده است (ﻧﻜ : ظاهریه، همان، 637؛ برای آثار یافت نشده، ﻧﻜ : ابن‌قاضی شهبه، همانجا؛ سخاوی، 7/ 281-282؛ حاجی‌خلیفه، 2/ 958-959، 117، 1561، 1881).

مآخذ

ابن حجرعسقلانی، انباءالغمر، حیدرآباد دکن، 1395ق/ 1975م؛ ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، بیروت، دارالفکر؛ ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله انیس طباع، بیروت، 1407ق/ 1987م؛ بصروی، علی، تاریخ، به کوشش اکرم حسن علبی، دمشق، 1408ق/ 1988م؛ تیوریه، فهرست؛ حاجی خلیفه، کشف؛ خدیویه، فهرست؛ سخاوی، محمد، الضوء اللامع، قاهره، 1354ق؛ شوکانی، محمد، البدر الطالع، قاهره، 1348ق؛ ظاهریه، خطی؛ علیمی، عبدالرحمان، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، عمان، 1973م؛ عیدروس، عبدالقادر، النور السافر، بیروت، 1405ق/ 1985م؛ نعیمی، عبدالقادر، الدراس فی تاریخ المدارس، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، 1367ق/ 1948م؛ نیز:

Ahlwardt; GAL; GAL, S; Hitti, Ph.k. et al., Descriptive Catalog of the Garrett Collection of Arabic Manuscripts, Princeton, 1938; Levy, R., Catalouge of the Arabic Manuscripts in the Libraray of the India Office, London 1937; Pertsch.
کیانوش صدیق