برزند

بَرْزَنْد، دهستانی از بخش انگوت شهرستان گرمی مغان در استان اردبیل. مساحت این دهستان بالغ بر 388 کمـ 2، و دارای 31 پارچه آبادی به مرکزیت قاسم کَنْدی است. برزند در °47 و ´53 طول شرقی و °38 و ´58 عرض شمالی، و در ارتفاع 080‘1 متری از سطح دریا واقع است (آمارنامه...، 19). کسروی نام برزند را با نام زرند ساوه، زرنگ سیستان و برزنج اران از یک ریشه می‌داند (3/277). رودخانۀ فصلی برزند چای (سوپاشی) از این آبادی می‌گذرد (فرهنگ...، 267). در سرشماری آبان 1375ش این دهستان دارای 791 خانوار با 821‘4 نفر جمعیت بوده است (سرشماری...، 6).
در عصر اسلامی، نخستین‌بار از برزند در وقایع سال 122ق نام برده شده است. در این سال خزرها بر نواحی جنوبی قفقاز و آذربایجان تاختند، اما در برزند با سپاهیان حَرَشی، سردار عرب روبه‌رو شدند و پس از پیکاری سخت شکست خوردند وگریختند (ابن‌اثیر، 5/161). در اوایل سدۀ 3ق با آغاز جنبش بابک خرم دین، این منطقه از جمله برزند، دستخوش ناآرامی شد و پس از آنکه بابک لشکریان خلیفه معتصم را بارها شکست داد، در 220ق افشین برای سرکوب او به آذربایجان رفت و در برزند اردو زد و به بازسازی استحکامات آنجا پرداخت (طبری، 9/11-13؛ ابن اثیر، 6/448؛ ابن‌خردادبه، 121). بابک سرانجام در 222ق شکست خورد و اسیر شد و او را در دهم شوال همان سال به برزند، نزد افشین بردند و وی چند ماه همانجا زندانی بود (یعقوبی، 2/473-474؛ طبری، 9/49-52). مؤلف حدودالعالم یک سده و نیم پس از این وقایع، برزندرا شهری خرم و آبادان، با آبهای روان و کشت بسیار یاد کرده (ص 159)، و مقدسی نیز در همین روزگار آن را شهری کوچک، به عنوان بازار ارمنستان و بارانداز کورۀ آذربایجان دانسته است (ص 378).
از تاریخ برزند در سده‌های بعد آگاهی نداریم، اما گمان نمی‌رود این ناحیه از تاخت و تاز و ویرانگری مغولان مصون مانده باشد؛ چه، حمدالله مستوفی در سدۀ 8ق از برزند با عنوان ناحیه‌ای مخروبه یاد می‌کند که تنها دیهی از آن برجا مانده است (ص 90). قلعۀ برزند در زمان ناصرالدین شاه توسط حسنعلی خان جنرال مرمت، و قلعۀ جنرال نامیده شد (ساعدی، 79).

مآخذ

آمار نامۀ استان اردبیل (1377ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان اردبیل، تهران، 1378ش؛ ابن‌اثیر، الکامل؛ ابن خردادبه، المسالک و الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، 1889م؛ حدودالعالم، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، 1362ش؛ حمدالله مستوفی، نزهةالقلوب، به کوشش لسترنج، لیدن، 1331ق/1913م؛ ساعدی، غلامحسین، خیاو یا مشکین شهر، تهران، 1354ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1375ش)، استان اردبیل، مرکز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ طبری، تاریخ؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (اهر)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1376ش؛ ج 7؛ کسروی، احمد، کاروند، به کوشش یحیى ذکاء، تهران، 1356ش؛ مقدسی، محمد، احسن‌التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، 1906م؛ یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، دارصادر.

محسن سلیمانی