بردوان

بَرْدْوان، یا بردهامان، شهر و ناحیه‌ای در ایالت بنگال غربی در کشورهندوستان، نام بردوان برگرفته از نام واردهامان، روحانی هندوست. امروزه این شهر را بردامان نیز می‌نامند (نک‍: بریتانیکا، II/376).
شهر بردوان در°23 و ´14 عرض شمالی و °87 و ´51 طول شرقی در کرانۀ رودخانۀ بانکا، و در 95 کیلومتری کلکته واقع است، ادارات دولتی و مراکز تجاری ناحیه در این شهر قرار دارد. جمعیت ناحیۀ بردوان بنابر آمار 1990م/1369ش برابر 000‘740‘5 نفر بوده است (همانجا، «اطلس...»، NITPUY;143,156).
آثار برجای مانده در بردوان حاکی از پیشینۀ کهن تاریخی آن است: نام بردوان در منابع تاریخی پس از اکبرشاه بابری (سل‍ 963-1014ق/1556-1605م) یاد شده است. در 982ق/1574م بردوان به تصرف نیروهای اکبرشاه درآمد و یکی از محال سرکار شریف در صوبۀ بنگال شد؛ در دورۀ جهانگیر بابری (سل‍ 1014-1037ق/1605-1628م) در تیول شیرخان اخفان بود. شاهزاده خرم (شاهجهان بعدی، سل‍ 1037-1068ق/1628-1658م) پس از شورش بر پدر، بردوان را تصرف کرد. بردوان در سدۀ 12ق/18م به تصرف مراتهه درآمد و در 1173ق/1760م به شرکت هند شرقی انگلیس واگذار گردید (ابوالفضل، اکبرنامه، 3/119-120، آیین اکبری، 1/406، کامگار، 100؛ سلیم، 340-341؛ خان، 27-28؛ «فرهنگ...»، IX/93؛ ایچیسن، II/230؛ اشر، I(4)/237,286).
بردوان خاستگاه و محل زندگی شماری از صوفیان، فقیهان و ادبیان مسلمان و فارسی گوی در بنگال است که از برجسته‌ترین آنان می‌توان اینان را نام برد؛ عبدالله گجراتی، بایزید صوفی، بهرام سقای بردوانی (قدوسی، 97-98، 107-108)، حفیظ الدین احمد بردوانی (حبیب الرحمان 65-66)، منشی محمدی خادم بردوانی (همو، 38، 167)، سید صدرالدین احمد حنفی قادری بردوانی (همو، 171-172)، فضل الکریم بردوانی (همو، 16)، مولوی محمد (همو، 119)، ولایت حسین بردوانی (همو، 113) و شمس العلما محمد اسحاق بردوانی (همو، 129-130).
آثار و بناهای برجامانده در ناحیۀ بردوان نشان از نفوذ فرهنگ اسلامی در این بخش از سرزمین بنگال و آمیزش آن با فرهنگ بومی آن سرزمین دارد که پیش از دست یافتن بابریان براین سرزمین آغاز گردیده بود. مسجد مجلس صاحب در 898ق/1493م به دستور سلطان شمس الدین مظفرالدین شاه(حک‍ 896-899ق) در این ناحیه ساخته شد و در دوره حکومت سلطان حسین (899-925ق/1494-1519م) دو مسجد پادشاهی و حسین شاهی بنا گردید. مقبرهٔ برخی از صوفیان و دولتمردان در بردوان قرار دارد که شماری از آنها دارای معماری زیبا و با شکوه دورهٔ اسلامی بنگالند؛ از آن جمله‌اند :مقابر عبداله گجرانی و بهرام سقای بردوانی که در 971ق/1564م بنا شدهاند، مقبرهٔ خواجه انور شهید که از دولتمردان دورهٔ عظیم الشان (د 1124ق/1712م) بود و مقبره اش مجموعه ای زیبا و با شکوه از هنر معماری دورهٔ با بریان در بنگال است. این مجموعه مشتمل بر مدرسه، استخر و مسجد است و احتمالاً در دورهٔ فرخ سیر (حک‍ 1124-1131ق/ 1712-1719م) تکمیل شد.
 در شهر بردوان قصر زیبایی به نام راج باری وجود دارد که جایگاه حکمرانان بردوان بوده است («فرهنگ»، 102 /IX؛ بریتانیکا، همانجا؛ اشر، I(4)/92-93,286-287؛ نیز NITPU).

مآخذ

ابوالفضل علامی، آیین اکبری، به کوشش بلوخمان، کلکته، 1872م؛ همو، اکبرنامه، به کوشش عبدالرحیم، کلکته، 1886م؛ حبیب الرحمان، ثلاثۀ غساله، ترجمۀ عارف نوشاهی، اسلام آباد، 1410ق/1368ش؛ سلیم، غلامحسین، ریاض السلاطین، به کوشش عبدالحق عابد، کلکته، 1890م؛ قدوسی، اعجازالحق، تذکرهٔ صوفیائی بنگال، لاهور، 1963م؛ کامگار حسینی، مآثر جهانگیری، به کوشش عذرا علوی، علیگره، 1978م؛ نیز:

Aitchison, C.U.,A Collection of Treaties,Engagements and Sanads Relating to India…, Dehli, 1983; Asher, C.B, The New Cambridge History of India, Cambridge, 1992; An Atlas of India, Dehli, 1990; Britannica, micropaedia, 1978; The Imperial Gazetteer of India, NewDehli, 1908; Khan, Y‘A., The Tárίkh-i-Bangála-i Mahábat jangί, tr. Abdus Subhan, Calcutta, 1982; NITPU,. www.wb.nic.in/nitpubody asp
مجید سمیعی