برخوار و میمه

بُرخوار و مِیْمه، شهرستانی در استان اصفهان که مرکز آن شاهین شهر نام دارد. این شهرستان دارای 3 بخش و 8 شهر و 6 دهستان است (نک‍ : تقسیمات...، 12). برخوار و میمه از شمال به شهرستانهای کاشان، نطنز و استان مرکزی، از جنوب به اصفهان، خمینی شهر و نجف‌آباد، از شرق به اردستان، و از غرب به گلپایگان و نجف‌آباد محدود است (سرشماری، نقشه؛ جعفری، 169).
رشته‌کوههای کرکس در شمال و شمال شرقی این شهرستان واقع است و رودخانه‌های چندی که خشک رودهایی بیش نیستند، نیز در این شهرستان قرار دارند که مهم‌ترین آنها رود جوشقان، سُه، رود محمودآباد و دستکن است (همانجا). برخوار و میمه دارای آب و هوایی خشک و معتدل است (فرهنگ، 50). بنابر سرشماری 1375ش، برخوار و میمه دارای 434‘218 نفر جمعیت بوده است که 403‘83 نفر آن در شاهین‌شهر، مرکز این شهرستان زندگی می‌کردند (آمارنامه...، 37؛ سرشماری، چهل و هشت).
این شهر جدیدالتأسیس مهاجران بسیاری را از جاهای مختلف ایران پذیرفته، و همچنان در حال توسعه است (جغرافیا...، 1/317). اقتصاد برخوار و میمه بر کشاورزی، دامداری و قالی‌بافی و کار در کارخانه‌ها متکی است (فرهنگ، همانجا).
شهرستان برخوار و میمه از مناطق کهن ایران است که در تاریخ اساطیری ایران هم به آن اشاره شده است و گفته‌اند بهمن بن اسفندیار 3 آتشکده در اصفهان ساخت که یکی از آنها در یکی از روستاهای برخوار قرار داشت (حمزه، 32؛ مجمل‌التواریخ...، 54). برخوار در سدۀ 3ق یکی از رستاقهای اصفهان به شمار می‌رفته است (یعقوبی، 41؛ ابن خرداد به، 20). ابن حوقل از برخوار به‌عنوان منطقه‌ای آباد که آب آن از کاریز تأمین می‌شده، و محصولاتش پنبه و غلات بوده، یاد کرده است (2/366). در سدۀ 8ق برخوار دارای 32 پاره ‌دیه بوده، و گز بزرگ‌ترین آنها به‌شمار می‌رفته است (حمدالله، 51). این منطقه تا سدۀ 12ق آبادیهای معتبر و زمینهای کشاورزی فراوان داشته است که با حملۀ افغانها ویران، و از شمار مناطق آباد و جمعیت آن کاسته شد و تا اواخر دورۀ قاجاریه نیز روستاهای آن ویران باقی ماند (اصفهانی، 303).
هرچند از تاریخ این منطقه به پیش از اسلام می‌رسد، اما اثر تاریخی مهمی از آن ایام برجای نمانده است. کهن‌ترین اثر تاریخی آن به زمان سلجوقیان بر‌می‌گردد که عبارت است از مسجد و منارۀ سین در روستای سین که دارای یکی از قدیم‌ترین کاشیکاریهای دورۀ اسلامی در ایران است. با توجه به دو کتیبۀ کوفیِ این بنا، منار به 526ق و ساختمان به 529ق تعلق دارد (دایرةالمعارف...، 85؛ مشکٰوتی، 29؛ همایی، 11). مسجد و منارۀ واقع در گزــ هم اصلاً از آثار دورۀ سلجوقی است که در زمان شاه اسماعیل و دیگر شاهان صفوی مرمت شد و بخشهایی به آن افزوده گردید. این مسجد دارای کتیبه‌ای به تاریخ 1085ق و دو سنگاب قدیمی است (دایرةالمعارف، 92؛ مشکٰوتی، 31). در شهر گز همچنین یک کاروانسرای شاه عباسی نیز دیده می‌شود (همو، 53؛ هنرفر، 863).

مآخذ

آمارنامۀ استان اصفهان (1375ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان اصفهان، تهران، 1376ش؛ ابن حوقل محمد، صورةالارض، به کوشش کرامرس، لیدن، 1393م؛ ابن خردادبه، عبیدالله، المسالک و الممالک، به کوشش دخوبه، لیدن، 1306ق؛ اصفهانی، محمد مهدی، نصف جهان فی تعریف الاصفهان، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، 1368ش؛ تقسیمات کشوری (1379ش)، دفتر تقسیمات کشوری، وزارت کشور، تهران، شم‍ 2؛ جعفری، عباس، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، تهران، 1379ش؛ جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، تهران، 1366ش؛ حمدالله مستوفی، نزهةالقلوب، به کوشش لسترنج، لیدن، 1331ق/ 1913م؛ حمزۀ اصفهانی، تاریخ سنی ملوک الارض و انبیاء، 1361م؛ دایرةالمعارف بناهای تاریخی ایران در دورۀ اسلامی (مساجد تاریخی)، به کوشش محمد مهدی عقابی، تهران، 1378ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1375ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان برخوار و میمه، مرکز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (اصفهان)، ادارۀ جغرافیایی ارتش، تهران، 1367ش، ج 71؛ مجمل التواریخ و القصص، به کوشش محمد تقی بهار، تهران، 1318ش؛ مشکٰوتی، نصرت‌الله، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران، 1349ش؛ همایی، جلال الدین، تاریخ اصفهان (هنر و هنرمندان)، به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران، 1375ش؛ هنرفر، اطف الله، گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان، اصفهان، 1344ش؛ یعقوبی، احمد، البلدان، نجف، 1337ق/1918م.

شیوا جعفری