براق

بُراق، نام مركوب پیامبر(ص) در سفر معراج «بَرق»، به معنای درخشش و آذرخش است. در غالب آثار لغوی به اطلاق این نام بر مركوب پیامبر(ص) در معراج به سبب سرعت شگفت‌انگیز یا درخشندگی بسیار آن اشاره شده است (مثلاً ﻧﻜ : جوهری، 3/ 1448؛ ابن‌منظور، ذیل بَرَقَ؛ ابن‌اثیر، 1/ 120).
در كهن‌ترین روایات موجود از واقعۀ معراج، از مركوب پیامبر(ص) در این سفر یاد شده است؛ گر چه در جزئیات موضوع اختلاف بسیار است. مدلول بیشتر روایات، آن را جانوری سپیدرنگ با جُثّه‌ای میان استر و درازگوش نشان می‌دهد كه نزدیك رانهایش دو بال داشته، و اندازۀ دورترین جایی كه می‌دیده، گام برمی‌داشته است (ﻧﻜ : احمد بن حنبل، 3/ 148، 5/ 394؛ بخاری، 4/ 133، 5/ 67؛ ابن‌هشام، 2/ 38؛ ابن‌سعد، 1/ 214).در برخی روایتهای دیگر، جزئیات بیشتری از اوصاف براق و به ویژه آرایش خاص زین و برگ او آمده است (مثلاً ﻧﻜ : یعقوی، 2/ 26؛ كلینی، 8/ 376؛ ابوالفتوح رازی، 12/ 128، 130؛ طبرسی، 111-112). در پاره‌ای روایات دیگر، تنها به نام براق به عنوان مركوب پیامبر(ص) در معراج بدون هرگونه توصیف اشاره شده است (ﻧﻜ : بلاذری، 1/ 255؛ طبری، 8/ 4؛ قس: ابن‌اسحاق، 297، كه تنها از «فرس ابلق» نام برده است) و همچنین گفته‌اند كه براق مركوب پیامبران بوده (ابن‌هشام، ابن‌منظور، ‌همانجاها؛ نیز ﻧﻜ : ازهری، 9/ 133)، و به‌ویژه ابراهیم خلیل (ع) با آن به زیارت بیت‌الحرام رفته است (طبری، 8/ 5؛ دمیری، 1/ 107)، اما در غالب روایات از قول جبرائیل ـ كه براق را در آغاز سفر نزد رسول خدا(ص) آورد ـ آمده است كه پیامبر(ص) نزد خداوند از همۀ كسانی كه پیش‌‌تر بر براق سوار شده‌اند، برتر و محبوب‌تر است (ﻧﻜ : ابن‌هشام، ابن‌سعد، همانجاها؛ نیز ﻧﻜ : عیاشی، ‌2/ 277؛ قمی، 2/ 3).
بنابر غالب روایات، پیامبر(ص) در معراج، به بیت‌المقدس سفر كرد (ابن‌هشام، 2/ 39) و برای دیدار با پیامبران بزرگ پیشین فرود آمد و افسار براق را همانجایی بست كه پیامبران پیش از او بسته بودند (ابن‌سعد، همانجا؛ مقریزی، 8/ 214). به همین سبب، مسلمانان دیوار غربی حرم شریف در بیت‌المقدس را «دیوار براق» نامیده‌اند و زمینهای اطراف آن همگی وقف هستند (جرّار، 36-37؛ دروزه، 3/ 55-56؛ زعیتر، 81 ﺑﺒ )این دیوار از حدود قرن 10ق/ 16م برای یهودیان كه می‌پنداشتند بخشی از «هیكل سلیمان» است و به آن نامِ «دیوار نُدبه» داده‌اند، جنبۀ تقدس یافت (مسیری، 4/ 170؛ موسوعة...، 1/ 879-880) و به ویژه از قرن 13ق/ 19م كوشیدند به هر طریق بر این دیوار و اطراف آن تسلط یابند.آنها برای این كار و برگذاری مراسم مذهبی خود به زور متوسل شدند و همین موجب درگیریهایی میان ایشنا و مسلمانان شد (مسیری، همانجا). حوادث سپتامبر 1922م/ شهریور1301ش كه در آن شماری از دو طرف به قتل رسیده و در منابع از آن به «انقلاب براق» یاد شده است، اوج این درگیریها بود (دروزه، 3/ 55 ﺑﺒ ؛ باغ، 10(2)/ 262 ﺑﺒ ؛ نیز ﻧﻜ : عسلی، 12، ﺟﻤ ).سرانجام كار داوری به دولت انگلیس كه بر فلسطین قیومت داشت، واگذار شد.تا اینكه در باب مالكیت دیوار رأی به نفع مسلمانان صادر شد، اما مراسم مذهبی یهودیان به شرط آنكه ادوات خاص آن را به كار نبرند، آزاد اعلام شد (برای مجموعۀ اسناد، ﻧﻜ : الحق العربی...، 9، ﺟﻤ ). پس از 1967م/ 1346ش و اشغال بیت‌المقدس توسط اسرائیل، ‌دیوار را ویران كردند و در برابر آن میدان ساختند (برای تفصیل، ﻧﻜ : مسیری، همانجا).

مآخذ

ابن‌اثیر، مبارك، النهایة، به كوشش طاهر احمد زاوی و محمود محمد صناحی، قاهره، 1383ق/ 1963م؛ ابن اسحاق، محمد، السیرو المغازی، به كوشش سهیل زكار، بیروت، 1398ق/ 1978م؛ ابن‌ سد، محمد، الطبقات‌الكبرى، بیروت، دارصادر؛ ابن منظور، لسان؛ ابن‌هشام، ‌عبدالملك، السیرة‌النبویة، به كوشش ﻣﺼﻄﻓﻰ سقا و دیگران، قاهره، 1355ق/ 1936م؛ ابوالفتوح رازی، حسین، روض‌الجنان و روح‌الجنان، به كوشش محمدجعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، ‌مشهد، 1366-1372ش؛ احمدبن حنبل، مسند، قاهره، 1313ق؛ ازهری، محمد، تهذیب‌اللغة، به كوشش عبدالسلام هارون، قاهره، الدارالمصریه؛ بخاری، محمد، صحیح، بیروت، دارالجیل؛ بلاذری، احمد، انساب‌الاشراف، به كوشش محمد حمیدالله، قاهره، 1959م؛ جرار، حسنی ادهم، شعب فلسطین، عمان، 1992م؛ جوهری، اسماعیل، الصحاح، به كوشش احمد عبدالغفور عطار، بیروت، 1399ق/ 1979م؛ الحق‌العربی فی حائط‌المبکى فی‌القدس، بیروت، 1968م؛ دباغ، ﻣﺼﻄﻓﻰ، بلادنا فلسطین، عمان، 1396ق/ 1976م؛ دروزه، محمدعز، حول‌الرحكة‌ العربیة الحدیثة، صیدا، 1951م؛ دمیری، محمد، حیاة‌الحیوان الكبرى، بیروت، داراحیاء التراث‌العربی؛ زعیتر، اكرم، القضیة‌ الفلسطینیة، عمان، 1986م؛ طبرسی، احمد، الاحتجاج، به كوشش ابراهیم بهادری و محمدهادی، تهران، اسوه؛ طبری، تفسیر؛ عسلی، ‌بسام، ثورة‌البراق، بیروت، 1991م؛ عیاشی، محمد، التفسیر، به كوشش هاشم رسولی محلاتی، تهران، 1380ق؛ قمی، علی، تفسیر، به كوشش طیب موسوی جزایری، نجف، 1387ق؛ كلینی، محمد، الكاف، به كوشش علی‌اكبر غفاری، تهران، 1389ق؛ مسیری‌، عبدالوهاب محمد، موسوعة الیهود و الیهودیة و الصهیونیة، بیروت، 1999م؛ ‌مقریزی، احمد، امتاع‌ الاسماع، به كوشش محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت، ‌1420ق/ 1999م؛ موسوعة ‌السیاسة، بیروت، 1985م؛ یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، دارصادر.

علی بهرامیان