برار

بِرار، ناحیه‌ای قدیمی در شرق ایالت مهارشترا در غرب كشور هندوستان. در دورۀ باستان این ناحیه را چنانكه در كتابهای مذهبی هندوان نیز آمده است، ویداربها می‌نامیدند (لاو، 341؛ كانینگم، 438؛ «فرهنگ...»، VII/ 365-366). ابوالفضل علامی نام اصلی آن را «وردانت» آورده، و گفته است كه «وردا» نام رودی، و «نت» به معنی كنار است (آیین...، 1/ 467).
برار دارای پیشینۀ كهن تاریخی است و از بسترهای فرهنگ مهارشترایی، و جایگاه سلسله‌های مختلف هندو مذهب بودها ست («فرهنگ»، VII/ 366؛ جوشی، 16). ایلچپور از شهرهای ناحیۀ برار در 695ق/ 1296م در دورۀ سلطان علاء‌الدین خلجی (695-715ق/ 1296-1315م) به تصرف مسلمانان درآمد؛ اما با دریافت غرامت سنگین دوباره به حكمران هندو مذهبش بازگدانده شد. در 719ق/ 1319م برار ضمیمۀ سرزمینهای سلاطین دهلی گردید و در دورۀ سلطۀ بهمنیان دكن یكی از استانهای پنجگانۀ قلمرو آنان بود. پس از سقوط بهمنیان (932ق/ 1526م)، برار جایگاه حكومت سلسلۀ عمادشاهیان گردید و گسترش و توسعۀ فرهنگی چشمگیری یافت رشته، 2/ 174-175؛ برنی، 338-339؛ حسینی، 147-148؛ هیگ، «پنج پادشاهی...»، 708). برابر از 1004ق/ 1596م به تصرف نیروهای اكبرشاه بابری درآمد و یكی از صویه‌های دو از دهگانۀ سرزمین بابریان گردید (ابوالفضل، همان، 1/ 476-477، اكبرنامۀ، 3/ 702، 743-744؛ هیگ، همان، 465-466).
در دورۀ ضعف حكومت بابریان و پس از اورنگ زیب در آغاز سدۀ 12ق آصف جاهیان حكومتی شبه مستقل در دكن تشكیل دادند كه برار نیز تحت فرمان آن قرار گرفت. در 1151ق/ 1738م بخشی از برار به تصرف مراتهه‌ها درآمد و تا 1218ق/ 1803م تحت فرمان آنان بود. در این دوره برار مورد نزاع مراتهه‌ها و حكمرانان آصف جاهی بود و آسیبهای فراوانی به آن وارد شد. انگلیسیان پس از شكست مراتهه‌ها در 1803م برار را دوباره ضمیمۀ سرزمین آصف جاهیان كردند. در 1269ق/ 1853م برار تحت فرمان حكومت استعماری انگلیس قرار گرفت («فرهنگ»، VII/ 369-371؛ یاپ، EI2,I/ 1170;156-157).
آثار و بناهایی از دورۀ گسترش فرهنگ اسلامی در برار باقی مانده است. بیشترین این آثار مساجد كوچك و بزرگی است كه در شهرهای مختلف براز بنا گردیده، و مربوط به دوره‌های مختلف حكومت مسلمانان در این ناحیه است. از ویژگی این مساجد، وجود چند گنبد و 5 در ورودی است، مانند مسجد جامع گاویل گره، مسجد جامع ناندرا و مسجد جامع ایلچپور. باقی‌ماندۀ بناهای دیگر نیز در برار دیده می‌شود كه می‌توان از بنارانی محل، دژ نارنالا- بامعماری هند و ایرانی- و از بنایی به نام عمیدگاه در ایلچپور نام برد. چند كتیبه مانند كتیبه‌های دژ گاویل گره، بالاپور، دژنارنالا و داكولا به زبانهای فارسی و عربی در برار باقی مانده است (دسای، 256-261؛ هیگ، «چند كتیبه...»، 10-19).
حضور و اقامت مسلمانان در ناحیۀ برار به دورۀ سلاطین دهلی بازمی‌گردد. در دورۀ حكومت آصف جاهیان در دكن مهاجرت مسلمانان به شهرهای مختلف برار افزایش یافت. مسلمانانی كه در ناگپور زندگی می‌كنند، بازماندگان صنعتگران مسلمانانی هستند كه در ناگپور زندگی می‌كنند، بازماندگان صنعتگران مسلمانی هستند كه توسط حكمران هندو مذهب برار برای زیباسازی شهر به آنجا منتقل گردیدن. شماری از مسلمانان، بازرگانی هستند كه از بمبئی و گجرات به این ناحیه آمدند، و گروهی دیگر، از هندوان طبقات پایین بودند كه به اسلام گرویدند (مشیرالحسن، 244-245، 248).

مآخذ

ابوالفضل علامی، آیین اكبری، به كوشش بلوخمان، كلكته، 1872م؛ همو، اكبرنامه، به كوشش عبدالرحیم، كلكته، 1886م؛ برنی، ضیاء‌الدین، تاریخ فیروزشاهی، ترجمۀ معین‌الحق، لاهور، 1991م؛ فرشته، محمدقاسم، تاریخ، كانپور، 1290ق/ 1874م؛ مشیرالحسن، جنبش اسلامی و گرایشهای قومی در مستعمرۀ هند، ترجمۀ حسن لاهوتی، تهران، 1367ش؛ نیز:

Cunningham, A., The Ancient Geography of India, Varanasi, 1963; Desai, Z., A., «Bahmanī Succession States», History of Medieval Deccan, Hyderabad, 1974, vol. II; EI2; Haig, W., «The Five Kingdoms of the Deccan», The Cambridge History of India Cambridge, 1928, vol. III; id, «Some Inscriptions in Berar», Epigraphia Indo Moslemica, New Delhi, 1987; Husaini, S. A. Q., Bahman Shāh, Calcutta, 1960; The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1981; Joshi, P. M., «Historical Geography of Medieval Deccan», History of Geography of Ancient India, Delhi, 1984; Yapp, M. E., Strategies of British India, Oxford, 1980.
مجید سمیعی