برادی

بَرّادی، ابوالفضل ابوالقاسم ‌بن ابراهیم، از دانشمندان فرقۀ اباضیه در سدۀ 9ق/ 15م. دربارۀ سرگذشت و آثار او دانسته‌های محدودی دردست است. برادی از اهالی جبل دمّر (جبل حوایه) در جنوب تونس بود. وی پس از تحصیل در زادگاه خود، به جزیرۀ جربه رفت و در مدرسۀ وادی‌الزبیب از مجلس درس استادانی مانند یعیش جربی بهره برد. سپس به یقْرِن در جبل نفوسه رفت و از درس شیخ ابوساكن عامر شماخی (د 792ق/ 1390م) بهره‌مند شد (ﻧﻜ : شماخی، 1/ 19، 2/ 210؛ معجم...، 2/ 340؛ معمر، 2/ 118؛ فغلالی، 11). پس از پایان تحصیل، در جربه رحل اقامن افكند و در مدرسۀ وادی‌الزبیب جلسات درس تشكیل داد و به پرورش شاگردانی دانشمند و برجسته همت گمارد. برادی بعد از سالها تدریس، در جربه چشم از جهان فروبست. مشهورترین فرزند او ابومحمد عبدالله نیز در علم اصول نام و آوازه‌ای بلند یافت (شماخی، 2/ 210-211؛ قس: EI2).

آثار

اثر برجستۀ برادی كتاب جواهر المنتقاة تكمله‌ای است بر كتاب طبقات‌ العلماء اثر ابوالعباس درجینی (شماخی، همانجا؛ رِبشتوك، مقدمه، 19). این كتاب به دو طبقه تقسیم می‌شود: برادی در طبقۀ نخست، به بررسی تاریخ صدر اسلام از دیدگاه اباضیه می‌پردازد. این بخش از كتاب در بردارندۀ شرح حال نامدارانی است كه درجینی به آنان اشاره‌ای نكرده است. در طبقۀ دوم، با دیدی انتقادی، اثر درجینی را مورد بررسی قرار داده، و مطالب تازه و دریافتهایی چند از خود بر آن افزوده است. جواهر المنتقاة با فهرستی از كتابهای فرقۀ اباضیه (احتمالاً تألیف خود برادی، ﻧﻜ : دارالكتب، 1/ 394) كه توسط موتیلینسكی ترجمه شده است، به پایان می‌رسد (ﻧﻜ : EI2). این اثر در 1302ق/ 1884م در طرابلس و قاهره چاپ شده است. برادی در این كتاب نكته‌هایی شگفت‌انگیز پیرامون شخصیت پیامبر اسلام(ص) بیان می‌كند (سركیس، 545) و اطلاعات بسیاری پیرامون اباضیه و فعالیتهای پیرامون این فرقه در مغرب به دست می‌دهد (فغلالی، 16). سرانجام، مؤلف كتاب خود را با یادكردی از مرگ به پایان می‌برد (ربشتوك، مقدمه، 20؛ سركیس، همانجا).
برادی به گفتۀ شماخی (همانجا) رساله‌ای نیز در جواب شیخ ابوعبدالله صَدغَیانی نگاشته، و عقیدۀ خویش را دربارۀ ایمان و توحید، بیان كرده است (نیز ﻧﻜ : EI2). او همچنین شرحی بر كتاب الدعائم احمد ابن نزاتی كو كتاب ‌العدل در اصول فقه و رجلانی نگاشته است (معجم، EI2، همانجاها).
لویتسكی اثری با نام سیرا لعمانیة به وی نسبت می‌دهد، اما شماخی در بین آثار وی اشاره‌ای به این كتاب ندارد (ﻧﻜ : EI2).
افزون بر آثار یادشده، می‌توان از چند اثر دیگر برادی یاد كرد كه از آن جمله است: 1، جواب لبعض اهل‌الخلاف.2. رسالة‌ الحقائق، در زمینۀ عقاید (چ سنگی، نسخۀ خطی كتاب در كتابخانۀ ایروان موجود است). 3. رسالة فی تقیید كتب اصحابنا، همراه موجز ابوعمار و به كوشش عمار طالبی به چاپ رسیده است. این كتاب به‌وسیلۀ شرق‌شناس لهستانی تبار، موتیلینسكی ترجمه شده است. 4. فصل فی ذكر تآلیف اهل‌المشرق و اهل‌المغرب. این اثر ضمن كتاب جواهر المنتقاة وی به چاپ رسیده است. 5. رسالة فی كیفیة انفاق اوقاف‌ المساد (معجم، همانجا).

مآخذ

دارالكتب، فهرست؛ سركیس، یوسف‌الیان، معجم‌المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره، 1346ق/ 1928م؛ شماخی، احمد، السیر، به كوشش احمد سیاسی، مسقط، 1407ق/ 1987م؛ معجم اعلام الاباضیة، بیروت، 1421ق/ 2000م؛ معمر، علی یحیى، الاباضیة فی موكب ‌التاریخ، قاهره، 1384ق/ 1964م؛ نیز:

EI2, Fiğlall, E. R., İbâdiyeʾ nin doğuṣu ve görüṣleri, Ankara, 1983; Rebstock, U., Die Inãditenim Maġrib, Berlin, 1983.
سعید تحریری