برات

بِرات، ولايت و شهر مركز آن، در جنوب بخش مركزی آلبانی كه قسمتی از اراضی آن كوهستانی است. سابقۀ اين شهر به سدۂ 4ق‌م می‌رسد، در سدۂ 2ق.م يونانيان اين شهر را آنتی پاتريا می‌ناميدند. در عهد امپراتوری روم شرقی (بيزانس)، اين شهر پولخِريوپوليس ناميده شد («دائرة‌المعارف...»، BSE3, III/ 204; V/ 473). از سدۂ 3ق/ 9م هنگامی كه صربها حكومت شهر را در دست گرفتند، آن را بلگراد ناميدند (همانجا؛ سامی، 2/ 1260). در نوشته‌ها از چند بلگراد، ازجمله بلگاراد دانوب (طونا بلغرادي)، بلگراد استولنی (استولنی بلغرادی)، بلگاراد اردل (اردل بلغرادی) و بلگراد آرناؤد (آرناؤد بلغرادی) ياد شده است (اوليا چلبی، 8/ 689). تركان عثمانی ساكنان آلبانی را «آرناؤد» می‌‌‌ناميدند. ازاين‌رو، شهر مذكور «آرناؤد لُغ بلغرادی» خوانده شد (سامی، همانجا؛ اوزون چارشيلی، I/ 203). بعدها اين شهر برات (براتی) ناميده شد كه برگرفته از نام بلگراد است (BSE3، همانجا). شهر برات، مركز ولايت برات در كنار رود اوسومی واقع شده كه شاخه‌ای از رود سِمِنی است («دائرة‌المعارف»، نيز BSE3، همانجاها).
جمعيت‌ شهر در 1967م/ 1346ش حدود 24 هزار نفر بوده (همانجا) كه در 1993م/ 1372ش به بيش از 148 هزار نفر افزايش يافته است («برات»، npn.). ولايت برات از مركز باغداری، توليد انگور و توتون است. صنايع شهر و ولايت شامل كاغذسازی، تهيۀ روغن زيتون و سيگار است. در كوچووه نزديك شهر برات پالايشگاه نفت ساخته شده است (BSE3، همانجا).
حضور فعال دولت عثمانی در آلبانی از 785ق/ 1383م آغاز شد (اوزون چارشيلی، همانجا). در 798ق/ 1396م يك لشکر ترك به آلبانی حمله كرد و چند شهر ازجمله برات را به تصرف در آورد (همو، I/ 204، حاشيه؛ شاو، 1/ 74). در 847ق/ 1443م ژرژ كاستريوتا، قهرمان ملی آلبانی كه از سوی مراد دوم سلطان عثمانی، اسكندربيك لقب يافته بود، كوشيد تا لشكريان عثمانی را كه چند بار شهر برات را به تصرف در آورده، و قيام مردم آن را سركوب كرده بودند، از آنجا بيرون راند (اوزون چارشيلی، I/ 208-209). در 851ق/ 1447م سلطان مراد دوم به تشويق حمزه‌بيك برادرزادۀ اسكندربيك كه با عمويش اختلاف پيداكرده بود، عازم جنگ با اسكندربيك و تصرف آلبانی شد. در نخستين پيكارها لشكريان عثمانی موفق به تصرف برات نشدند، ولی پس از 852ق/ 1448م مراد دوم توانست اين شهر را به تصرف در آورد. در اين پيكار فرمانده سپاه اسكندربيك كه برای نجات وی به آنجا آمده بود، دستگير، و كشته شد (همو، II/ 62, 64). چندی بعد در 859ق1455م كه سلطان محمد فاتح بر تخت امپراتوری عثمانی تكيه داشت، اسكندربيك كوشيد تا برات را از تصرف‌ تركان خارج كند. وی مدتی شهر را در محاصره گرفت، ولی سرانجام در نتيجۀ فشار تركان ناگزير عقب نشست (همو، II/ 65-66).
برات در پايان سدۀ 10ق/ 16م رونق پيشين را از دست داد، ولی در سدۀ 11ق/ 17م به احيای سنتهای فرهنگی دست يافت. از آثار كهن شهر می‌‌‌توان به بقايای دژی متعلق به سدۀ 7ق/ 13م اشاره كرد كه شامل خانه‌های مسكونی، كليسای مريم مقدسِ ولا خزنی با نقش و نگارهای روی ديوار، كليسای نيكلاس متعلق به 986ق/ 1578م، كليسای جامع متعلق به سدۀ 12ق/ 18م با كنده‌كاريهايی بر روی چوب و تصويرهايی از قديسان مسيحی، زيارتگاه فرقۀ مذهبی هِلْوِت متعلق به 1196ق/ 1782م، پلی بر روی رود اوسومی متعلق به 1194ق/ 1780م و موزۀ آثار باستانی و هنرهای زيبای شهر است (BSE3 ,III/ 204).
پس از پيروزی دولت عثمانی، آثار مذهبی اسلامی در اين شهر پديد آمد. اوليا چلبی ضمن شرح انهدام برخی آثار از جمله قلعۀ درونی برات (آرناؤد بلغرادی)، شمار خانه‌های آن را 40 تا 50 باب نوشته است. وی همچنين از وجود مساجد، ازجمله جامع وسيع با يزدخان (8/ 689-690)، 700 باب دكان، حوضها، شادِروانها و كويهای شهر ياد كرده است (8/ 692-693). وی از جامع ملك غازی با مناره‌ای بلند و ستونهای مرمر، مدرسه، مكتب، تكيه، مسجد غازی مرادپاشا، مسجد حسين پاشا، خانقاه شيخ افندی، حجره‌های درويشان، صومعه‌ها، دو گرمابه و 77 نفر جايگاه اطراف شهر ياد كرده است (8/ 693، 694، 695، 697). اوليا چلبی همچنين به وجود پل جنوبی بزرگی بر روی رود اوسومی (اوصوم بلغراد) كه به فرمان سلطان سليمان احداث شده بود، اشاره كرده است (8/ 698).

مآخذ

اوليا چلبی، سياحت‌نامه، استانبول، 1928م؛ سامی، شمس‌الدين، قاموس الاعلام، استانبول، 1889م؛ شاو، ا.ج.و.ا.ك. شاو، تاريخ امپراتوری عثمانی و تركيۀ جديد، ترجمۀ محمود رمضان‌زاده، تهران، 1370ش؛ نيز:

«Berat»,www.  lbanian. Com/ main/ contries/ Albania/ berat; BSE3; Türkiye diyanet vakfi Islâm ansiklopedisi, Istanbul,1992 ; Uzuncar-sili, Î.H., Osmanll tarihi, Ankara1972-1983
عنایت‌‌‌الله رضا