بدیعیه، مدرسه

بَدیعیّه، مَدْرسَه، از مدارس بزرگ و مهم شهر هرات در سده‌های 9 و 10ق/ 15 و 16م).بنیادگذار این مدرسه، بیکه سلطان بیگم (د893ق/ 1488م)، همسر سلطان‌حسین بایقرا و مادر بدیع‌الزمان میرزاست (میرخواند، 7/ 108؛ خواندمیر، حبیب‌ السیر، 3/ 182؛ قس: همو، «خاتمه...»، 197؛ که بنای آن را به بدیع‌الزمان نسبت داده، اما وی ظاهراً به تعمیر آن پرداخته بوده است، ﻧﻜ : اصیل‌الدین، 186). هرات در عصر تیموری دارالعلم بزرگ خراسان و بلکه مرکز فرهنگ و معارف سراسر ایران و خاستگاه دانشمندان بزرگ در رشته‌های گوناگون که غالباً دانش آموختگان و استادان مدارس مهمی چون نظامیه، مدرسۀ سلطانی و مدرسۀ بدیعیه بودند، به‌شمار می‌رفت.
بیکه سلطان بیگم در همین مدرسه مدفون شد و افزون بر او عدۀ دیگری از شاهزادگان تیموری مانند محمد مؤمن میرزا فرزند بدیع‌الزمان که در نوجوانی دستگیر، و به فرمان عموی خود، مضفر حسین میرزا، کشته شد؛ و نیز دختر بدیع‌الزمان موسوم به جوجوک بیگم که در روزهای آخر سال912ق درگذشت، در همین مدرسه به خاک سپرده شدندند (میرخواند، 7/ 152-153؛ خواندمیر، حبیب‌السیر، 3/ 214-215؛ 373-374).
در روزگار رونق مدرسۀ بدیعه، استادان دانشمند و مدرسان ناموری در این مرکز به تدریس مشغول بودند که از آن جمله‌اند: 1. امیر صدرالدین ابراهیم مشهدی (د919ق) که در زمرۀ علما و صلحای مشهور آن زمان بود و سالها در این مدرسه به تدریس اشتغال داشت (میرخواند، 7/ 287؛ خواندمیر، همان، 3/ 352). 2. مولانا فصیح‌الدین محمدنظامی که در دانشهای معقول و منقول تبحر داشت و در ریاضیو حکمت از جملۀ سرآمدان عصر خود بود و مدتی سلطان حسین بایقرا نزد او دانش آموخت. از آثار وی می‌توان به حاشیۀ هدایه در حکمت، حاشیۀ تذکرۀ شرح اربعین امام نووی، حواشی مطول و مختصر، و چند کتاب دیگر اشاره کرد (میرخواند، 7/ 288؛ خواندمیر، همانا، 3/ 352-353). 3. امیر صدرالدین یونس که شاگردان بسیاری پرورد (همو، «خاتمه...»، همانجا؛ اصیل‌الدین، 185-186). وی ظاهراً جزو نخستین استادان این مدرسه بوده، زیرا کتاب اصیل‌الدین عبدالله واعظ هروی پیش از893ق که سال مرگ اوست، تألیف شده است. 4. امیر رضی‌الدین عبدالاول (د927ق)، فرزند امیرنورالدین محمدامین که از جملۀ مدرسان ممتاز این مدرسه به شمار می‌رفت (خواندمیر، حبیب‌السیر، 3/ 355).
از مدرسۀ بدیعیه در قرنهای بعد یادی نشده، و گویا با اضمحلال تیموریان، این مدرسه نیز از میان رفته است.

مآخذ

اصیل‌الدین عبدالله واعظ، رسالۀ مزارات هرات (حصۀ اول مقصد الاقبال سلطانیه)، به کوشش فکری سلجوقی، هرات، 1344ش؛ خواندمیر، غیاث‌الدین، حبیب‌السیر، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، 1362ش؛ همو، «خلاصة‌الاخبار». همراه مآثرالمملوک همو، به کوشش هاشم محدث، تهران، 1372ش؛ میرخواند، محمد، روضة‌الصفا، تهران، 1339ش.

علی آل‌داود