بدیع بلخی

بَدیعِ بَلخی، ابومحمد بدیع ‌بن محمد بن محمود بلخی، از شاعران فارسی‌گوی سدۀ 4ق/ 10م (عصر سامانی)، مداح ابوﭔﺤﭕﻰ طاهر بن فضل بن محمد جغفانی (د1381ق/ 991م)، امیر چغانیان در ماوراء‌النهر.
کهن‌ترین مأخذ دربارۀ اولباب‌ الالباب عوفی (تألیف: سدۀ 7ق) است که بجز نام و نسب و نام ممدوح بدیع، آگاهی دیگری از زندگی او به دست نمی‌دهد. همچنین عوفی چند بیت از قصیدۀ شاعر در مدح امیر چغانی و دو بیت پندآموز در زمینۀ دوری جستن از غفلت از وی نقل می‌کند و با هدف نقد شعر، شعر بدیع را «مصنوع و رفیع» می‌خواند (2/ 22-23). پیش از عوفی، اسدی طوسی در لغت فرس (ص 474) ذیل واژۀ «غَرچه» بیتی از شاعری به نام بدیعی شاهد می‌آورد که معلوم نیست همان بدیع بلخی یا شاعی دیگر. پس از عوفی، واحدی (ص 187) تقریباً عین مطالب عوفی را نقل کرده است. هدایت گزارش مختصر عوفی و سروده‌های بدیع بلخی را ذیل نام «بدایعی بلخی» بیان کرده، و او را از جمله شاعران روزگار سلطان محمود غزنوی به شمار آورده است. وی در ادامۀ سخن می‌افزاید: بدایعی بلخی، پندانامۀ انوشیروان یا منظومۀ رحة الانسان را در بحر متقارب به رشتۀ نظم کشیده است (1/ 456-457).
فروزانفر (ص 43) بدیع بلخی و بدایعی بلخی را یک شاعر می‌داند و صفا (1/ 422-423) بر آن است که بدیع و بدایعی نام دو شاعر است و بدیع در دورۀ سامانیان می‌زیسته، و سرایندۀ قصیده‌ای است در مدح امیر چغانی و بدایعی به دورۀ غزنوی تعلق دارد و سرایندۀ پندنامۀ انوشیروان است و هدایت به خطا اشعار بدیع را به بدایعی نسبت داده است (نیز ‌ﻧﻜ : نفیسی، 2/ 181؛ ایرانیکا، III/ 377). این مسأله که سرایندۀ منظومۀ 409 بیتی راحةالانسان یا پندنامۀ انوشیروان (‌ﻧﻜ : نفیسی، 2/ 182-188). چنانکه در مقدمۀ منظومه آمده، شاعری است متخلص به «شریف» و در منظومۀ خود شعر عنصری (د 431ق/ 1040م) را نیز تضمین کرده است (همو، 2/ 181-182)، نیز مؤید نظر فروزانفر تواند بود.

مآخذ

اوحدی بلیانی، محمد، عرفات‌العاشقین، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، ﺷﻤ 5324؛ صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، 1363ش؛ عوفی، محمد، لباب‌الالباب، به کوشش ادوارد براون، لیدن، 1903م؛ فروزانفر، بدیع‌الزمان، سخن و سخنوران، تهران، 1358ش؛ لغت فرس، اسدی طوسی، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران، 1319ش؛ نفیسی، سعید، «پندنامۀ انوشیروان»، مهر، تهران، 1313ش، س 2، ﺷﻤ 2؛ هدایت، رضا قلی، مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، 1336ش؛ نیز:

Iranica.
ابوالفضل خطیبی