بدویه

بَدَویّه، یکی از طریقه های پرطرفدار صرفیه در مصر که در قرن 7ق/ 13 م توسطاحمدیه و سطوحیه نیز معروف است
هر چند از مراحل نخستین شکل‌گیری طریقۀ بدویه در زمان حیات احمد بدوی (596-675 ق/ 1200-1276م) اطلاع چندانی در دست نیست، اما روشن است که این طریقه در زمان خلفای او رشد و گسترش فزاینده‌ای یافت و آیینهای مولودی که بر مزار او در طنطای مصر برگذار می‌شد، نظم و ترتیب خاصی به خود گرفت (عدوی، 7/ 253؛ شعرانی، 1/ 185-186). همین امر و نیز اینکه خلفای بدوی بیش از همه در مصر فعالیت داشتند، موجب آن شد که مرکزیت این طریقه در مصر باقی بماند (تریمینگام، 14, 45؛ عاشور، 240-244)0
نخستین خلیفۀ احمد بدوی، سید احمد عبدالعال بود که ظاهراً از کودکی نزد وی پرورش یافته بود (شعرانی، 1/ 184-185؛ شبلنجی، 262-263). عبدالعال بر آرامگاه پیر و مرشد خود زاویه‌ای بنا کرد که در آن به زندگی درویشان و ارشاد مریدان و کمک به زائران رسیدگی می شد (شعرانی ، 1/ 185). وی پس از آن پیروان این طریقه را در 4 خانقاه که هر یک دارای سرپرستی بود و پیروان وی همه‌ساله در روز ولادت احمد بدوی مزار وی را جای داد: 1 0 کنّاسیه، که شیخ این خانقاه محمد سطوحی کناسی بود و پیروان وی همه ساله در روز ولادت احمد بدوی مزار وی را جارو می‌‌زدند؛ 2. منایفه، به سرپرستی شیخ رمضان اشعث سطوحی که صاحب کراماتی نیز بود؛ 3. سلامیه و مرازقه، که سرپرستی این دو خانقاه را عمر شتاوی اشعث به‌عهده داشت و به همین سبب، برخی این دو خانقاه را یکی شمرده‌‌اند؛ 4. انبابیه، که احتمالاٌ شیخ یوسف انبابی سطوحی، از یاران نزدیک احمد بدوی شیخ آن بوده است (همانجا؛ عاشور، 207، 208؛ نیز ‌‌ﻧﻜ : تریمینگام، 274).
پیروان طریقۀ بدویه برای رسیدن به درجات کمال باید متصف به صفات علم، حلم، بخشش، شفقت، صبر و تقوا می‌‌بودند (عاشور، 204)، آنان پس از عبدالعال ــ که لباس سرخ می‌‌پوشید ــ رنگ سرخ را شعار خود قرار دادند (شعرانی، همانجا؛ شبلنجی، 263). چنانکه شعرانی در طبقات خود آورده است (1/ 186-187)، در هنگام حیات او آیین مولودی احمد بدوی یک‌‌بار در سال و به گستردگی برگذار می‌‌شد و گروه بی‌‌شماری از نقاط مختلف مصر و کشورهای اطراف بر مزار او گرد می‌‌آمدند. این مراسم و برخی اعمال آن گاه نیز به سبب عدم رعایت موازین شریعت و وقوع برخی محرمات مورد اعتراض علما قرار می‌‌گرفت (نبهان، 1/ 311-312).
درحال‌حاضر هر سال 3 مولودی بزرگ، میانه و کوچک را که همواره با جشنها و آیینهای خاصی همراه است. برای احمد بدوی در شهر طنطا، محل مزار او بر پا می‌‌کنند. تاریخ برپایی این مولودیها به زمان احمد بدوی کهدر روز ولادت پیامبر(ص) مراسم خاصی را برپا می‌‌داشت و نیز سیدعبدالعال باز می‌‌گردد. پس از درگذشت احمد بدوی جماعت کثیری برای تسلیت‌‌گویی نزد عبدالعال رفتند و برای انجام دادن این مراسم ــ به علت کوچکی شهر طنطا ــ در اطراف شهر گرد آمدند. در همان هنگام به عبدالعال تأکید کردند که این آیین رسم همیشگی آنها باشد. از آن پس هر ساله مراسمی را در همان تاریخ به عنوان مولودی بزرگ برگذار می‌‌کنند (عاشور، 258-260).
منشأ مولودی کوچک نیز به شیخ شرنبلابی ــ که از مشایخ فرقۀ احمدیه بود ــ باز می‌‌گردد. ظاهراٌ یک بار وی با مریدانش، چندی پس از مراسم مولودی بزرگ، به زیارت آرامگاه شیخ آمد و مراسم ذکر و عبادت را به مدت چند شب در آنجا برپا داشت. این خود تبدیل به رسم و آیینی شد که هرساله بر مزار احمد بدوی برگذار می‌‌گردد (همو، 260).
سومین مولودی که به رجبی و عمامه‌‌پیچی نیز شهرت دارد، منسوب به شیخ رجبی است که او نیز از مشایخ این طریق بوده است. وی برای تجدید پیچیدن عمامۀ شیخ ــ که به رسم یادگار بر مزار وی گذاشته شده بود ــ مراسمی را برپا داشت و این آیین تبدیل به مولودی هر ساله شد (همانجا). عمامۀ احمد بدوی هرساله در این مراسم توسط یکی از مشایخ این طریقه بر سر بسته می‌‌شد (شعرانی، 1/ 185؛ شیلنجی، همانجا). مولودیها علاوه بر جنبۀ مذهبی، جنبۀ اقتصادی، احتماعی و شریحی نیز داشت و امروزه هم از اینگونه تفریحات در این مراسم به چشم می‌‌خورد (عاشور، 256-261).
در حال حاضر طریقۀ بدویه به 16 شاخه یا بیت تقسیم می‌‌شود که اینهاست: شناویه، سلامیه، حلبیه، مرازقه، کناسیه، زاهدیه، عشیبیه، تسفیانیه، عرییه، سطوحیه، بنداریه، مسلمیه، منایفه، انبابیه و بیومیه (عاشور، 189؛ تریمینگام، 274-275؛ طویل، 77).

مآخذ

شبلنجی، مؤمن، نورالابصار، بیروت، دارالفکر؛ شعرانی، عبدالوهاب، الطبقات الکبرێ، قاهره، 1374ق؛ طویل، توفیق، التصوف فی مصر، قاهره، 1988م؛ عاشور، سعید عبدالفتاح، السید احمد البدوی، شیخ و طریقة، قاهره، 1967م؛ عدوی، احمد زکی، مقدمه و حاشیه بر النجوم ابن تغری بردی؛ نبهانی، یوسف، جامع کرامات الاولیاء، قاهره، 1329ق؛ نیز:

Trimingham, J.S., The Sufi Ordrrs in Islam, London etc., 1971.
آمال صراف