بدعیه

بِدعیّه، نام گروهی از خوارج (ﻫ م) که پیرو فرد ناشناخته‌‌ای به نام یحیی بن اًسرم (یا اًصدم: شهرستانی، 1/ 134؛ ‌‌ﻧﻜ : امین، 54) بوده‌‌اند. ظاهراً از این‌‌رو آنان را بدعیه خوانده‌‌اند که بدعتهایی را در فرقۀ خود باب کرده بودند. اشعری معتقد است که عقاید بدعیه همچون باورهای ازارقه (ﻫ م) است، با این تفاوت که بدعیه نمازهای واجب را فقط 4 رکعت می‌‌دانند: دو رکعت در بامداد و دو رکعت در شامگاه (اضعری، 1/ 206؛ نیز ‌‌ﻧﻜ : عبدالقادر گیلانی، 1/ 86؛ مقدسی، 5/ 138). آنان نظر خود دربارۀ شمار رکعتهای نماز را بر آیۀ «وَ اَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مَنَ اللَّیلِ...» (هود/ 11/ 114) مستند می‌‌کردند (عبدالقادر گیلانی، همانجا). به گفتۀ عبدالقادر گیلانی بدعیه همانند ازارقه معتقد بودند که به دلیل آیۀ: «... رَبَّ لا تَذَرْ عَلَی‌‌الْاًرْضِ مِنَ الْکافِرینَ دَیّاراً: خدایا، بر روی زمین هیچ کافری باقی مگذار» (نوح/ 71/ 26)، می‌‌توان زنان کافران را اسیر، و کودکانشان را کشت (همانجا). شهرستانی برخلاف اشعری، معتقد است که بدعیه، دسته‌‌ای از ثعالبه‌‌اند (ﻧﻜ : همانجا).
بدعیه چنین ادعا کرده‌‌اند که هرکه به باورهای آنان ایمان داشته باشد، قطعاً اهل بهشت است و گفتن «اِنْ شاءَ الله» در این مورد جایز نیست؛ چه، این جمله به معنای تردید در اعتقاد یاد شده، و خلاف قطع است (ابوالمعالی، 48؛ امین، همانجا). در مورد عقیدۀ بدعیه دربارۀ نماز، نظر دیگری نیز وجود دارد؛ برخی منابع آمده است که به عقیدۀ آنان نماز فقط 3 رکعتی است و نماز یک رکعتی و 2 رکعتی در شرع تجویز نشده است (ابنﻣﺮﺗﻀﻰ، 25). این دو قول در مورد نماز را چگونه می‌‌توان با یکدیگر جمع کرد؟ گرچه اظهار نظر قعطی در این مورد، ناممکن است، شاید بتوان قول دوم را به گروهی دیگر که آنان نیز بدعیه نامیده شده‌‌اند، نسبت داد (‌‌ﻧﻜ : امین، 53-54). البته از عقاید آن گروه اطلاع چندانی در دست نیست، ولی بدعیه‌‌ای که از آنان سخن می‌‌گوییم، به اجماع نویسندگان فرق، در مورد نماز، به همان عقیدۀ نخست پای‌‌بند بوده‌‌اند.
بدعیه حج را در هر سال جایزه می‌‌دانستند (ابن‌ﻣﺮﺗﻀﻰ، همانجا؛ به گفتۀ امین در همۀ ماههای سال، ‌‌ﻧﻜ : همانجا)؛ روزه گرفتن را بر حائض واجب می‌‌شمردند (ابن ﻣﺮﺗﻀﻰ، همانجا) و خوردن ماهی بدون ذبح را تحریم کرده بودند. بدعیه گرفتن جزیه، از محبوس را جایز نمی‌‌دانستند (امین، همانجا)؛ و این شاید ناشی از آن بوده است که آنان تحت تأثیر ازارقه، به ایرانیان که از سوی عربها، محبوس خوانده می‌‌شدند، تمایل داشته‌‌اند (برای تفصیل بیشتر در مورد گرایش ازارقه به ایرانیان، ‌‌ﻧﻜ : ﻫ د، ازارقه).

مآخذ

ابن مرﺗﻀﻰ، احمد، المنیة و الامل فی شرح الملل و النحل، به کوشش محمد واد مشکور، دمشق، 1988م؛ ابوالمعالی، محمد، بیان‌‌الادیان، به کوشش هاشم رضی، تهران، 1342ش؛ اشعری، علی، مقالات‌‌ الاسلامیین، به کوشش محمد محیی‌‌الدین عبدالحمید، قاهره، 1369ق/ 1950م؛ امین، شریف ﭔﺤﭕﻰ، معجم الفرق الاسلامیة، بیروت، 1406ق/ 1986م؛ شهرستانی، محمد، الملل و النحل، به کوشش محمد سید کیلانی، بیروت، داالمعرفه؛ عبدالقادر گیلانی، الغنیة لطالبی طریق الحق، دمشق، کیلانی، بیروت، دارمعرفه؛ عبدالقادر گیلانی، الغنیة لطالبی طریق الحق، دمشق، دارالالباب، قرآن کریم؛ مقدسی، مطهر، البدء و التاریخ، به کوشش کلمان هوار، پاریس، 1899م.

جواد فیروزی