بدرالدین تستری

بَدرُالدّینِ تُستَری (شوشتری)، محمد بن اسد بن محمد یمانی (د ح 732ق/ 1332م)، عالم و دارای آثاری در فقه و اصول، کلام، منطق و فلسفه. وی در شهرهای مختلف اقامت داشت، از جمله حدود 10سال در قزوین تدریس کرد؛ سپس در اوایل سال 727ق/ 1327م وارد مصر شد و چند ماه در آنجا ماند. مدتی را نیز در همدان و بغداد به سر برد. به رغم انتساب تستری به یمن، مدرکی دال بر اینکه در آنجا به سر برده باشد، در اختیار نداریم. وی سرانجام در همدان وفات یافت (اسنوی،1/ 320).
از جمله شاگردان او به احمد بن حسن اُنجی و عبدالرحیم بن حسن اسنوی و ضیاءبن سعدالله عفیفی اشاره شده است. تستری ابتدا شافعی مذهب بود، اما بعدها تمایلات علوی یافت. شاگردش اسنوی او را رافضی خوانده، و فاقد شخصیت روحانی دانسته است (همانجا؛ ابن قاضی شهبه،2/ 245، 250-252؛ سبکی،9/ 7-8؛ ابن حچر،5/ 119).
بنا بر قرائن موجود در نسخه‌ها، او را نباید با محمد بن اسعد تستری حنطی (یا حنفی) که معاصر وی بوده است. اشتباه گرفت. بنابراین، برخی آثار منسوب به این نام، مانند ترجمۀ قصص‌الانبیاء نابی و بوشنجی (ﻧﻜ : حبیبی، 578)، ترجمۀ ممالک و مسالک اصطخری (ﻧﻜ : افشار، 18)، و نگارش منتخب جوامع‌الحکایات عوفی (ﻧﻜ : استوری، I(2)/ 1250) و احتمالاً شرح منازل السائرین هروی (ﻧﻜ : سید، 2/ 77) کار بدرالدین تستری نیست (ﻧﻜ : افشار، 30-33).

آثار

1. حل عقد مطالع الاسوار، در شرح مطالع‌الانوار محمود بن ابی‌بکر ارموی (د682ق) در منطق که تنویر المطالع هم نامیده شده است (ﻧﻜ : اسنوی، همانجا؛ حاجی خلیفه، 2/ 1717؛ بغدادی، 2/ 148).
2. المحاکمة بین نصیر الدین و الرازی، در شرح الاشارات ابن‌سینا که شاید تلخیص محاکمات قطب الدین رازی است (GAL, S, I/ 816). نام این کتاب به صورت‌های دیگر هم آمده است (ﻧﻜ : آلوارت، ﺷﻤ 5052؛ کوپریلی،1/ 443-444).
3. الحواشی علێ شرح الاشارات للمولێ نصیرالدین طوسی، که نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ سلطنتی برلین نگهداری می‌گردد (ﻧﻜ : آلوارت، ﺷﻤ 5051).
4. رسالة فی ال فضاء و القدر (کوپریلی،2/ 394).
5. رساله‌ای در الهیات (GAL,I/ 556).
6. کاشف الاسرار عن معانی طوالع الانوار، شرحی بر طوالع عبدالله بن عمر بیضاوی (د685ق) قاضی شافعی، در علم کلام، نسخه‌ای از آن به خط خود بدرالدین به تاریخ 703ق در کتابخانۀ کوپریلی موجود است (ﻧﻜ : بغدادی، همانجا؛ کوپریلی،1/ 407).
7. مطلبی کلامی در نسخه‌ای با عنوان نجاح الوصول تألیف سید امیر پادشاه (ح 978ق) که از بدرالدین نقل شده است (ﻧﻜ : آلوارت، ﺷﻤ 2341).
8. شرح کتاب الغایة القصوێ فی درایة التقوى از بیضاوی (حاجی خلیفه،2/ 1192).
9. شرح منهاج الوصول بیضاوی (اسنوی، همانجا).
10. مجمع الدرر فی شرح المختصر. این کتاب شرح مختصر المنتهێ اثر عثمان بن عمر بن حاجب (د 646ق) در اصول فقه مالکی است که نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ تیموریه، و نسخه‌ای دیگر با عنوان مجمع الدرر فی شرح منتهی السؤال و الامل در کتابخانۀ آستان قدس وجود دارد (ﻧﻜ : همانجا؛ تیموریه، 4/ 179؛ آستان...، 497).
11. نوشته‌ای در یک مجموعۀ منشآت که بدرالدین در آن همچون 101 عالم دیگر به وصف و ستایش رشیدالدین فضل‌الله همدانی و آثار او پرداخته است. این منشآت مشتمل بر فواید ادبی و تاریخی است و نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران نگهداری می‌شود (دانش‌پروژه، 480، 484).

مآخذ

آستان‌قدس ف، فهرست؛ ابن‌حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، 1396ق؛ ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعظیم خان، بیروت، 1408ق؛ اسنوی، عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد،1390ق؛ افشار، ایرج، مقدمه بر ممالک و مسالک اصطخری، ترجمۀ محمد بن اسعد بن عبدلله تستری، تهران،1373ش؛ بغدادی، هدیه؛ تیموریه، فهرست؛ حاجی‌خلیفه، کشف؛ حبیبی، عبدالحی، «قصص‌الانبیاء بوشنجی یا نایی؟»، یغما، تهران، 1344ش، س 18، ﺷﻤ 11؛ دانش‌پژوه، محمدتقی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ دانشکده ادبیات، تهران،1399ش؛ سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبرێ، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، جیزه،1413ق؛ سید، خطی؛ کوپریلی، خطی؛ نیز:

Ahlwardt; GAL; GAL, S; Storey, C.A., Persian Literature, London,1972.
یدالله غلامی