بدایع نگار

بَدایعْ‌نِگار، فضل‌الله آل داوود (1296/ 1343ق/ 1879-1924م)، ادیب و نویسندۀ معاصر. او در مشهد متولد شد. پدرش شیخ موﻟﻰ داوود خراسانی، معروف به موﻟﻰ باشی، یا فاضل سود خروی و نیز قاضی‌زاده (دح 1325ق/ 1907م) از فقها و علمای روزگار خود بود (آقابزرگ، طبقات...، 2/ 712). بدایع نگار نزد پدر و نیز میرزا عبدالرحمان مدرس (د 1336ق/ 1918م) دانش آموخت و فقه، اصول، ادبیات و ریاضی را فرا گرفت (آستان...، 5/ 310). او به خدمت در آستان قدس (مدرس، 1/ 239) و نیز اشتغال در مراکز دولتی و فرهنگی مانند ریاست فوائد عامه، کفالت معارف خراسان و سیستان و ریاست معارف خراسان درآمد (بدایع‌نگار، 1؛ مشار، 4/ 854؛ احمدی، 296). بدایع‌نگار سرانجام در مشهد درگذشت و در دارالضیافۀ آستان قدس به خاک سپرده شد (آستان، همانجا).

آثار

1. لباس التقوﻰ، منظومه‌ای در 51 بیت، به عربی دربارۀ حدیث کساء. این اثر ملحقاتی نیز دارد که شامل شرح لغات منظومه، روایاتی از برخی بزرگان مانند ابوعثمان خالدی، دیک‌الجن و زمخشری دربارۀ حدیث کساء و شعری به بحر متقارب از میرزا محمدحسین صاحب، ملقب به شمس‌المناقب لکهنوی است. لباس التقوﻰ در 1322ق در مشهد منتشر شد.
2. تاریخ نامۀ ادبی، حاوی اشعاری منتخب از شاهنامه که در 1331ق در مشهد چاپ شد.
3. مطلع الشموس، منظومه‌ای به فارسی در علم جغرافیا. این اثر مشتمل است بر دو بخش: بخش نخست در توضیح برخی اصطلاحات جغرافیایی به نثر، و سپس شرح منظوم پرسشهای جغرافیایی شاگردان نوآموز؛ بخش دوم که خاتمۀ اثر است، اختصاص دارد به مجملی از جغرافیای تاریخی مشهد؛ این قسمت به نثر و به صورت سؤال و جواب است. جدولی نیز در پایان اثر وجود دارد که نشان‌دهندۀ تاریخ بنای ابنیه و نیز تاریخ حوادث مهم مشهد است. مطلع‌ الشموس در 1331ق در مشهد به چاپ رسید.
4. لزوم حجاب، رساله‌ای دربارۀ حجاب زنان شامل 4 موضوع در نتایج حجاب و عواقب بی‌حجابی و نیز بحث فلسفی ححجاب مشتمل بر 3 مقدمه. این رساله در1332ق در مشهد به طبع رسید.
5. منتظم احمدی، رساله‌ای منظوم، در تاریخ وقایع عمدۀ اسلامی. این اثر نیز همانند دیگر آثار مؤلف جنبۀ آموزشی دارد و در ذکر برخی از وقایع مهم تاریخ ایران برای یادگیری دانش‌آموزان است. منتظم احمدی در1335ق در مشهد به چاپ رسید.
6. بدایع‌ الاشعار، کتابی در شرح قصیدۀ صنایع‌ الاسحار فی بدایع‌ الاشعارِ قوامی گنجوی، و مشتمل بر 109
آرایۀ ادبی است. شواهد شعری این کتاب از اشعار شاعران فارسی گوی و نیز عربی گوی چون ابوبکر قهستانی، ابونواس، حریری، فردوسی، عنصری، منوچهری، ناصرخسرو، نظامی، انوری، کمال‌الدین اسماعیل و نیز اشعار خود شارح انتخاب شده‌اند. این اثر در1336ق به خط نستعلیق در مشهد چاپ سنگی شد.
افزون بر این رسائل، آثار دیگری را از بدایع نگار بر شمرده‌اند: عزمات خیریه و صدقات نیریه (یا نامۀ آب زندگانی)، در بیان احداث قنات مسجد گوهرشاد مشهد در1334ق (آقابزرگ، الذریعة، 15/ 261)؛ همایون‌نامه، مثنوی در 72بیت (تهران، 1326ق)؛ ترجمۀ تاریخ تمدن اسلامی جرجی زیدان (مشهد)؛ بیان المعانی، در علم معانی (مشهد، 1331ق)؛ ازهار الربیع، شرحی بر کتاب بدیعیه از تألیفات پدرش؛ بدایع، مشتمل بر اشعار. این اثر منضم به مطلع‌ الشموس است که در 1339ق چاپ گردید (همان، 3/ 60)؛ التنمیقات فی‌ التوقیعات، مفتاح‌ الادب (ﻧﻜ : مدرس، همانجا).
از دیگر فعالیتهای علمی و ادبی بدایع‌نگار انتشار مجلۀ الکمال در 1338ق در مشهد است که عمدۀ مطالب آن به قلم خود او بود و موضوعاتی اخلاقی و مذهبی را شمال می‌شد (صدرهاشمی، 1/ 268).

مآخذ

آستان قدس، فهرست؛ آقابزرگ، الذریعة؛ همو، طبقات اعلام‌ الشیعة (قرن 14ق)، مشهد، 1404ق؛ احمدی بیرجندی، احمد، «فضل‌الله بدایع‌نگار و مطلع الشموس»، فرهنگ ایران‌زمین، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1365ش، ج 26؛ بدایع‌نگار، فضل‌الله، بدایع‌ الاشعار، مشهد، 1336ق؛ صدر هاشمی، محمد، تاریخ جرائد و مجلات ایران، اصفهان، 1363ش؛ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران، 1369ش؛ مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران، 1342ش.

جعفر شجاع کیهانی