بخارای شریف

بُخارایِ شَریف، نخستین روزنامۀ علمی و ادبی به زبان فارسی در آسیای مرکزی که از یکشنبه 22 ربیع‌الاول 1330 تا 23 محرم 1331ق/ 11 مارس 1912 تا 2 ژانویۀ 1913م در شهرستان کاگان (نزدیک بخارا) چاپ، و منطقه منتشر می‌شد («دائرةالمعارف...»، I/ 309؛ شریف‌زاده، 90؛ پیوند، 56-55؛ صدرهاشمی، 2/ 8-9).
سردبیر این نشریه، م. ت. جلال یوسف‌زاده و صاحب امتیاز آن، ک. ل. لیوین بود. بخارای شریف در 4 صفحه منتشر می‌شد (براون، 54؛ صدرهاشمی، 2/ 8) و زبان آن فارسی تاجیکی بود و نویسندگانش تلاش داشتند مطالب آن به گونه‌ای قابل فهم برای مردم فراهم آید (شریف‌زاده، همانجا). روزنامه در 4 ماه نخست، هفته‌ای 6 شماره و سپس هر هفته 3 شماره منتشر می‌شد (پیوند، همانجا؛ شریف‌زاده، 93).
فکر ایجاد چنین روزنامه‌ای، نخستین‌بار توسط میرزا سراج حکیم (شاعر و سیاح) و میرزا محیی‌الدین منصوری (بازرگان ثروتمند) مطرح گردید. ایشان با انگیزۀ فرار از عقب‌ماندگی سیاسی و اجتماعی بخارا و تبعیت از روزنامه‌هایی چون: ترجمان، حبل‌المتین، چهره‌نما، پرورش و... که در کابل، کلکته، مصر و... به چاپ می‌رسیدند، به فکر انتشار بخارای شریف افتادند؛ ازاین‌رو برای حمایت‌های مادی، متوجه لیوین، صاحب کارخانۀ پنبه شدند و پس از کسب پشتیبانی او، از حاکمان روس در منطقه (به شرط نظارت آنها بر چاپ روزنامه)، اجازۀ انتشار بخارای شریف را دریافت داشتند و سپس با دعوت از حیدر خواجه میر بدلف (مترجم روسها در منطقه) به عنوان نویسنده، میرزا جلال یوسف‌زاده از قفقاز (همکار جلیل محمدقلی ‌زاده در نشر ملا نصرالدین) به عنوان سردبیر، و میرزا غفار (روشنفکر ایرانی) به عنوان ویراستار، کار خود را آغاز کردند (شریف‌زاده، پیوند، همانجاها).
بخارای شریف خیلی زود به پایگاهی برای فرهنگ دوستان بخارا و سمرقند تبدیل شد و افزون بر میرزا جلال و میرزا سراج، نویسندگان دیگری چون فطرت، عینی، بهبودی و علیزاده، همکاری خود را با آن آغاز کردند و با این وسیله به انعکاس دیدگاههای نواندیشان و روشنفکران منطقه پرداختند. به گفتۀ عینی، این روزنامه در تنویر افکار مردم بخارا خدمت شایانی مبذول داشت (ﻧﻜ : «دائرةالمعارف»، پیوند، شریف‌زاده، همانجاها).
انتشار چنین روزنامه‌ای با این ویژگیها به مذاق امیر بخارا و حاکمان روس منطقه خوش نیامد و سرانجام پس از 153 شماره به تقاضای نمایندۀ سیاسی روسیۀ تزاری و به فرمان عالم خان منغیت تعطیل شد («دائرةالمعارف»،همانجا)؛ هرچند که این تعطیلی، همیشگی نبود و در دی 1370/ ژانویۀ 1992، با گذشت 80 سال، بخارای شریف با کوشش مرکز فرهنگی آفتاب سغدیان در بخارا و به زبان فارسی تاجیکی، بار دیگر آغاز به انتشار کرد (شریف‌زاده، 95).

مآخذ

صدرهاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1363ش، نیز:

Browene, E. G., the press and poetry of modern persia, los angeles, 1983; entsiklopediyai adabiyët va san'ati tochik, dushanbe, 1988; paĭvand, «dzhadidskaya shakola I prosvetitel'skoe dvizhenie v bukhare», guli morod, 1997, nos. 1-3; sharifzoda, k., «oid ba ta'rikhi nakhustin rūznomai tochikĭ», ibid, 1998, nos. 1-6(5).
رحیم مسلمانیان‌ قبادیانی