بحر زنج

بَحْرِ زَنْج، نامی که جغرافی‌نویسان مسلمان به قسمت غربی اقیانوس هند که از خلیج عدن تا ماداگاسکار امتداد دارد، اطلاق کرده‌اند. این نام از نام ساحل مجاور آن، مشهور به بلادزنج یا زنگبار گرفته‌شده اسن. زنگبار را مأخوذ از «رنگ» و «زنگی» فارسی (پهلوی زنگیک به معنای سیاه‌پوست) دانسته‌اند (EI2).
در آثار جغرافیای عصر اسلامی آگاهیهای محدود و گاه متناقضی از این دریا و سواحل آن منعکس است. چنانکه آورده‌اند: دریای‌زنج در منطقۀ گرم و سوزانی قرار گرفته است و از شدت گرمای آب، جانوری در آن نمی‌تواند بزید و آب شور و غلیظ است و در آن کشتیرانی نمی‌شود (ابن رسته، 100). نیز گفته‌اند: این دریا میان اقلیم اول و خط استوا قرار گرفته است (همدانی، 64). دربارۀ منبع آب این دریا هم روایتی افسانه‌ای یاد کرده‌اند (مسعودی، 1/ 113؛ ابن عبدالمنعم، 586).
دریای‌زنج را بسیار تاریک توصیف کرده، و گفته‌اند که از شدت تاریکی چیزی در آن دیده نمی‌شود (اصطخری، 31؛ ابن‌حوقل، 1/ 46).
در احسن‌التقاسیم از 11 دریا که دریای‌زنج هم یکی از آنهاست، نام برده شده است (مقدسی، 17). برخی عقیده داشتند که اقیانوس شرقی (بحرالمحیط شرقی)، از چین و هند تا زنج ادامه دارد (بیرونی، 2/ 537؛ ابوالفدا، 25) و برخی دیگر بحر زنج را همان دریای هند می‌دانستند (یاقوت، 1/ 501؛ قزوینی، 106؛ قس: بلخی، 1(1)/ 183) که وزش بادهای تند از جانب عمان به مدت 2ماه در سال موجب ایجاد امواج بلند در آن می‌گردید (ابن‌فقیه، 296). در کتاب عجائب‌الخلوقاتِ قزوینی داستانهای شگفت‌انگیزی دربارۀ جزایر موجود در این دریا از جمله حکایت جزیرۀ سوخته که کمتر کسی بدانجا سفر کرده، نقل شده است (ص 106-107).

مآخذ

ابن‌حوقل، محمد، صورةالارض، به کوشش کرامرس، لیدن، 1938م؛ ابن‌رسته، احمد، الاعلاق النفیسة، به کوشش دخویه، لیدن، 1891م؛ ابن عبدالمنعم، محمد، الروض المعطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1980م؛ ابن فقیه، احمد، مختصر کتاب البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، 1302ق؛ ابوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش رنو و دوسلان، پاریس، 1840م؛ اصطخری، ابراهیم، مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، 1927م؛ بلخی، محمود، بحرالاسرار، به کوشش حکیم محمد سعید و دیگران، کراچیف 1983م؛ بیرونی، ابوریحان، القانون المسعودی، حیدرآباد، 1374ق/ 1955م؛ قزوینی، زکریا، عجائب المخلوقات، دارالتحریرللطبع و النشر؛ مسعودی، علی، مروج‌الذهب، به کوشش یوسف اسعدداغر، بیروت، 1385ق/ 1965م؛ مقدسی، محمد، احسن‌التقاسیم، لیدن، 1906م؛ همدانی، حسن، صفةجزیرةالعرب، به کوشش محمدبن علی اکوع، بیروت، 1403ق/ 1983م؛ یاقوت، بلدان؛ نیز:

EI2.
بهزاد لاهوتی