بجیر بن زهیر بن ابی سلمی

بُجَیْرِ بْنِ زُهَیْرِ بْنِ اَبی سُلْمى، شاعر مخضرم. وی از قبیلۀ مُزَینه از تیرۀ مُضَر برخاست. پدرش زهیربن ابی سلمى، از اصحاب معلقات، و برادرش کعب، سرایندۀ قصیدۀ معروف «بانت سعاد» (ﻫ م) بود. از زندگی و فعالیتهای ادبی بجیر به رغم شهرت نسبیش، آگاهیهای تاریخی اندکی در دست است. ابن‌قتیبۀ دینوری (ص 59-60) و ابوالفرج اصفهانی (17/ 86-89)، در مقایسه با نویسندگان معاصر خود اطلاعات جامع‌تری از نحوۀ اسلام‌آوردن وی تدارک دیده‌اند. از آن دو که بگذریم در دیگر منابع چیزی جز تکرار روایات کهن یا نقل حوادث بی‌اهمیت (به عنوان مثال، ‌ﻧﻜ : بغدادی، 9/ 498-499، 502-503) نمی‌توان یافت.
بجیر اندکی قبل از سال 7ق پیش از برادرش کعب به دین اسلام گروید (ابوالفرج، همانجا؛ ابن مالاکو، 1/ 191؛ فروخ، 1/ 282). به محض آنکه خبر اسلام آوردن بجیر به کعب رسید. قصیده‌اش در نکوهش برادر سرود و این قصیده او را مبغوض پیامبر اکرم(ص) گردانید. کعب که بر جان خود هراسیده بود، پنهانی نزد پیامبر اکرم(ص) آمد و زنهار خواست (برای تفصیل، ‌ﻧﻜ : ﻫ د، بانت سعاد، نیز کعب).
بجیر پس از گرویدن به آیین اسلام، به میان افراد قبیلۀ خود بازگشت، اما چندی بعد، به حضرت پیامبر(ص) در مدینه پیوست و به حمایت از اسلام برخاست. وی در فتح مکه و غزوات مکه و غزوات خیبر و حنین همراه پیامبر(ص) بود و با سرودن اشعاری حماسی، روحیۀ جهاد را در کالبد مسلمانان می‌دمید (ابن قتیبه، 67؛ ابوالفرج، 17/ 88-89؛ ابن کثیر، 4/ 339، 350).
حیطۀ اشعار او را روایت کرده است (ابوالفرج، 17/ 82؛ ازدی، 13؛ دارقطنی، 1/ 151). در منابع جمعاً 23 بیت از اشعار بجیربن زهیر یافت شده است (‌ﻧﻜ : ابوالفرج، 17/ 89؛ آمدی، 75؛ ابن عبدالبر، 1/ 149؛ ابن حجر، 1/ 143؛ ابن اثیر، 1/ 165؛ ابن کثیر، 4/ 310، 339، 350، 368) که در آنها مفاهیمی چون برائت از آیین بت‌پرستی، تمجید از دلاوریهای مسلمانان و نکوهش دشمنان رسول(ص) به چشم می‌خورد (‌ﻧﻜ : ابن عبدالبر، ابن حجر، همانجاها؛ ابن کثیر، 4/ 339).

مآخذ

آمدی، حسن، المؤتلف و المختلف، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، 1381ق/ 1961م؛ ابن کثیر، علی، اسدالغابة، بیروت، دارحیاءالتراث العربی؛ ابن‌حجر عسقلاتی، احمد، الاصابة، بیروت، 1327ق؛ ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، 1380ق/ 1960م؛ ابن قتیبه، عبدالله، طبقات الشعراء، لیدن، 1902م؛ ابن‌کثیر، اسماعیل، البدایة و النهایة، به کوشش احمد ابوملحم و دیگران، بیروت، 1405ق/ 1985م؛ ابن ماکولا، علی، الاکمال، به کوشش عبدالرحمان بن یحیى معلمی یمانی، حیدرآباددکن، 1384ق؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، به کوشش محمد بجاوی، بیروت، مؤسسة جمال للطباعة و النشر؛ ازدی، عبدالغنی ، المؤتلف و المختلف، به کوشش محمد محیی‌الدین جعفری، حیدرآباد دکن، 1327ق؛ بغدادی، عبدالقادر، خزانة الادب، به کوشش عبدالسلام محمدهارون، قاهره، 1408ق/ 1988م؛ دار قطنی، علی، المؤتلف و المختلف، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، 1406ق/ 1986م؛ فروخ، عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت، 1984م.

عزت ملاابراهیمی