بتدین

بِتَدّین، شهرکی در شهرستان شوف واقع در منطقۀ جبل لبنان. بتدین مخفف بیت‌الدین، واژه‌ای سامی، مرکب از دو کلمۀ بیت (= خانه) و دین (= قضا و داوری، حکومت و عبادت) است. گویا این محل در گذشته عبادتگاه دروزیان، یا جایگاه قضا بوده است (فریحه، 20؛ ابومصلح، 94).

این شهرک در ارتفاع 850متری از سطح دریا قرار گرفته است و با بیروت 45 کـﻤ فاصله دارد. از شمال به عالیه، از جنوب به جزین از توابع استان لبنان جنوبی، ازمشرق به باروک، و از مغرب به دیرالقمر در نزدیکی دریای مدیترانه محدود است. 3 مسیر اصلی، آن را به صیدا، جزین و سوریه (طریق‌الشام) مرتبط می‌سازد (مرهج، 3/ 164؛ ابوالعینین، 17؛ سوید، 2/ 169). به سبب آبهای فراوان زیرزمینی، این منطقه برای پرورش انواع درختان میوه مستعد است (مرهج، 3/ 166-168؛ ابوالعینین، 469؛ لبنان…، 2/ 398، 648، 662). بتدین از دیرباز تاکنون از مراکز اصلی دروزی‌نشین در جنوب لبنان بوده است (مکی، 296).

پیشینۀ تاریخی

بتدین در سدۀ 12ق/ 18م روستای کوچکی از توابع استان مناصف واقع در شهرستان شوف بود (بعینی، 181؛ سوید، 1/ 28). آنگاه که امیر بشیربن قاسم شهابی (ﺣﻜ 1789-1840م) بر مسند امارت منطقۀ جبل دست یافت، مقر حکومت خود را از دیرالقمر به بتدین منتقل گردد («لبنان....»، 51؛ سوید، 2/ 198؛ صلیبی، 53). بتدین پس از استقرار او به سرعت رو به آبادنی نهاد (ابوصالح، 205). امیر بشیر سالها در بتدین حکم راند و به کمک متحدان خود حملۀ حمکرانان محلی به این منطقه را دفع کرد (ابوصالح، 229).
در 1249ق/ 1832م به منظور حراست از شهرستان شوف در برابر حملات عثمانیها، نیروهای مصری دربتدین مستقر شدند (صلیبی، 60). پس از سقوط حکومت شهابی در 3 ذیحجۀ 1257ق/ 16 ژانویۀ 1842م، عمرپاشا در بتدین به قدرت رسید. وی پس از سرکوبی مخالفان (چرچیل، 46-48؛ صلیبی، 86-87، 94، 96) در راه عمران و آبادانی آنجا کوشید، با ورود نخستین چاپخانه به بتدین در 1853م این منطقه رونق بیشتری یافت (لبنان، 2/ 574). حکمرانان دورۀ «متصرفین» نیز بتدین را مرکز اداری حکومت خود قرار دادند و در توسعۀ راههای ارتباطی، احداث مدارس و گردشگاهها و پیشرفت اجتماعی و فرهنگی آن کوشیدند. در1867م مقر کشتیهای مارونی به بتدین منتقل شد (خاطر، 29-30، 43-44، 49، ﺟﻤ؛ ابوشقرا، 148). در آتش‌سوزیِ ژوئیۀ 1912 خسارتهای فراوانی به قصر معروف بتدین وارد شد. ازاین‌رو، متصرفین مقر حکومت خود را به بعبدا منتقل ساختند (لبنان، 2/ 621).
نیروهای نظامی متفقین پس از اشغال لبنن در 1918م در بتدین مستقر شدند و فرماندار نظامی فرانسه قصر بتدین را برای اقامت خود برگزید (بعینی، 182؛ ابوشقرا، 135، 138). در دورۀ ریاست جمهوری بشاره خوری، در 1947م پیکر امیرشهابی از استانبول به بتدین منتقل شد، و در جوار همسر اولش در گوشه‌ای از باغ کاخ باشکوهی که ساخته بود، به خاک سپرده شد (مرهج، 3/ 165، 166؛ بعینی، 184).

کاخ بتدین

امیربشیر شهابی برای خود و پسرانش قصرهای باشکوهی در بتدین ساخت که برخی از آنها از میان رفته است و برخی دیگر در حال حاضر در اختیار وزارت جهانگردی لبنان قرار دارد (بعینی، 175؛ شدیاق، 1/ 29). بتدین امروزه همۀ شهرت خود را مدیون کاخ سلطنتی امیربشیر است. کاخ بتدین در 1810م بر فراز تپه‌ای مشرف بر دایرالقمر در نهایت زیبایی و استحکام ساخته شد. امیر بدین منظور معماران و هنرمندانی را از حلب، دمشق، استانبول و ایتالیا به بتدین فراخواند. این قصر جلوۀ زیبایی از هنر شرق جهان اسلام است. با اینهمه، نمی‌توان تأثیر سبک معماری عثمانی و ایتالیایی را بر آن نادیده انگاشت. کاخ امیر شهابی با تالارها، اتاقهای متعدد، برجها، باورها، گنبدها و راهروهای باشکوه در زمرۀ زیباترین قصرهای جهان است (لبنان، 2/ 617-621؛ EWA,IX/ 178؛ بعینی، 181-182). دارالضیافه، دارالحریم، دارالدواوین، داروالوسطى و درالخیل از قسمتهای اصلی قصر به شمار می‌آیند که باپلهایی به یکدیگر مرتبط می‌شوند. در اطراف قصر باغهای زیبا و حوضهایی بزرگ احداث، و مدخل آن، با ارتفاع 15 متر با انواع سنگهای مرمر و تصاویر زیبا از اشکال مختلف هندسی تزیین شده است. در بالای مدخل کتیبه‌هایی هلالی منقوش به طغرای سلطنتی به چشم می‌خورد. پله‌های سنگی بر پیچ و خمی در دامنۀ تپۀ صعب‌العبور تا مدخل ورودی قصر کشیده شده است. در این قصر مسجد، کلیسا و عبادتگاهی برای دروزیان نیز احداث کرده‌اند (لبنان، 2/ 618؛ بعینی، 183-184؛ کارن، 126؛ سوید، 2/ 204).
در 1951م بخشی از قصر بتدین بازسازی، و به موزه تبدیل شد (مرهج، همانجا؛ بعینی، 184). این قصر که هم اکنون از آثار باستانی لبنان به شمار می‌رود، استراحتگاه تابستانی رؤسای جمهور این کشور است و همه ساله جهانگردانی را به خود جلب می‌کند (شبلی، 242؛ EWA, IX/ 182؛ صلیبی، 15). 

مآخذ

ابوشقرا، یوسف خطار، الحرکات فی لبنان الى عهد المتصرقیة، به کوشش عارف ابوشقرا، بیروت؛ ابوصالح، عباس، التاریخ السیاسی الامارة الشهادییة فی جبل لبنان، بیروت، 1984م؛ ابوالعنینین، حسن، لبنان، بیروت، 1980م؛ ابومصلح، کمال، معجم العربی المستعجم، بیروت، الدرالتقدمیه؛ بعینی، نجیب، تذکرة سفر الى لبنان، بیروت، 1971م؛ چرچیل، چارلز هنری، الدروز و الموازنة، ترجمۀ .چاک مبارک، بیروت، 1986م؛ خاطر، لحد، عهد المتصرفین فی لبنان، بیروت، 1967م؛ سوید، یاسین، التاریخ العسکری للمقاطعات للبنائیة فی عهد الامارتین، بیروت، 1985م؛ شدیاق، طنوس، اخبار الاعیان فی جبل لبنان، بیروت، 1954م؛ صلیبی، کمال، تاریخ لبنان الحدیث، بیروت، 1972م؛ فریحه، انیس، اسماءالمدن و القری اللبنانیة، بیروت، 1956م؛ کارن، جان، رحلة فی لبنان، ترجمۀ رئیف خوری، بیروت، 1948م؛ لبنان، مباحث علمیة و اجتماعیة، به کوشش فؤاد افرام بستانی، بیروت، 1969-1970م؛ مرهج، عفیف، اعراف لبنان، بیروت، 1971-1972م؛ مکی، محمد، لبنان من الفتح العربی الی الفتح العثمانی، بیروت، دارالنهار؛ نیز:

Chebli, M., Une Histoire du Liban, Beirut, 1955; EWA; Lebanon: a history of canflict and Consensus, ed. N. Shehadi and D.H. Mills, London, 1988; Salibi, K., A House of Many Mansions, london, 1988.
عزت ملاابراهیمی