باینگان

بایِنْگان، یا بایَنگان، بخش و شهری در شهرستان پاوه (استان کرمانشاه). بانیکان نیز ظاهراً صورت تصحیف شدۀ این کلمه است که گاه در منابع رسمی دیده می‌شود (ﻧﻜ : دایرةالمعارف...، 1/ 387).

بخش باینگان

این بخشی یکی از بخشهای سه‌گانۀ پاوه با وسعتی حدود 591کـﻤ2 است که از شمال به نوسود و حومۀ پاوه، از خاور وجنوب به جوانرود و از باختر به کشور عراق محدود می‌گردد (سازمان...، 46؛ افشار، 2/ 1523؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 25). بیش از  3/ 2 خاک این بخش را ارتفاعات فراگرفته که شامل ماکووان (630‘2متر، گزن (330‘2متر)، اوته (220‘2متر)، بَلْهَس (160‘2 متر)، زرداوئی، کله‌خانی، راگا، گَرمَزناب و شش دول است (همانجا؛ جعفری، کوهها...، 83، 113، 271، 361، 441، 457، 472). 
بخش باینگان در حوضۀ شمال باختری استان قرار گرفته است و آب وهوای نیمه مرطوب دارد. اهم رودهای آن شامل زیمکان (160 کـﻤ) که پس از پیوستن رود چم زریسک (آب زرشک) به آن رودخانۀ سیروان می‌ریزد، لِبَله (73 کـﻤ)، چَمِ مرّه خیل (30 کـﻤ)، آب سفیدبرگ، آب خلیفه و آب لَرَن است (همو رودها…، 77، 83 ،89، 191-192، 259-261، 440؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها، همانجا). رودهای دودان و باینگان نیز در همین ناحیه جریان دارند (رزم‌آرا، 59، 60). نواحی صنعتی مختلف این بخش برای رویش انواع گیاهان دارویی و صنعتی مساعد است. در این منطقۀ کوهستانی جنگلهای تنک نیز دیده می‌شود. جانوران گوناگون و پرندگان مختلفی نیز حیات وحش این نایحه را تشکیل می‌دهند (فرهنگ جغرافیای آبادیها، 25-26؛ افشار، 1/ 149).
بخش باینگان در 1375ش دارای 154‘12 نفر (439‘2خانوار) جمعیت، شامل 057‘6مرد و 097‘6 زند بود. نسبتهای باسوادی و شغلی در این بخش به ترتیب 62٪ و 7/ 15٪ گزارش شده است (سرشماری عمومی، شناسنامه، 6، 9، 12). درآمد مردم این بخش برپایۀ کشاورزی، دامداری، باغداری و کارگری ساده است (فرهنگ‌ اقتصادی، «2/ 76»؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 26). آب کشاورزی بخش باینگان از رودخانه، چاههای عمیق و چشمه تأمین می‌شود. انواع محصولات کشاورزی، پرورش طیور به طریق سنتی، فرآورده‌های دامی و لبنی ـ که جنبۀ صادرات نیز دارد ـ و صنایع‌دستی، از اهم تولیدات این منطقه به شمار می‌رود (همانجا؛ فرهنگ اقتصادی، «2/ 76-5/ 76»).
در 1366ش این بخش دارای 062‘1 خانوار (492‘5نفر) عشایر کوچندۀ ییلاقی و 123‘1 خانوار (864‘5نفر) عشایر کوچندۀ قشلاقی ـ از ایل کرد نژاد جاف ـ بود (سرشماری اجتماعی...، 21؛ افشار، 2/ 1274). اهالی باینگان از اهل سنت (شافعی) هستند و زبانشان کردی است که به لهجۀ جافی تکلم می‌کنند (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، همانجا؛ ولدبیگی، 3).
در خلاف جنگ عراق و ایران، باینگان ازجمله مناطقی بود که آسیب فراوان دید و 50٪ از ساختمانهای این بخش ویران شد و بیشتر روستاهای آن از سکنه تهی گردید (همانجا؛ اهم فعالیتها...، 311). این بخش شامل 3 دهستان به نامهایماکوان، کلاشی و شیوه‌سر است (سازمان، همانجا؛ آمارنامه...، 26)و گفتنی سات، قرآنی که کتابت آن به حدود 300 سال پیش بازمی‌گردد، در روستای میرعبدلی، یکی از آبادیهای بخش باینگان نگهداری می‌شود (افشار، 1/ 503-505).

شهر باینگان

این شهر مرکز بخش باینگان است ودر 24 کیلومتری جنوب باختری پاوه، در منطقه‌ای کوهستانی، با ارتفاع 300‘1متر از سطح دریا، و در °35 عرض شمالی و°46و′15 طول شرقی قرار گرفته است (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، ولدبیگی، همانجاها؛ مفخم، 59؛ پاپلی، 93؛ قس: فرهنگ جغرافیایی ایران، 5/ 47). قدمت تاریخی شهر به دورۀ زندیه (1162-1209ق) بازمی‌گردد. طوایف «بادنیانِ» عراق، هستۀ اولیۀ جمعیت باینگان را تشکیل می‌داده، و شهر کنونی، ییلاق آنها محسوب می‌شده است. به تدریج طوایفی در این محل ساکن شدند و نام آن را از بادنیان به باینگان تغییر دادند. شهر درمنطقۀ پایکوهی قرار گرفته، و کوههای شاهو، راگا و ماکوان مشرف برآن است. درۀ زیبای سحور در شمال شهر واقع، و شعبه‌ای از رود مرّه خیل در آن جاری است (جعفری، کوهها، 271، 502؛ فرهنهگ جغرافیایی آبادیها، 26، 27). رود چم‌مره‌خیل از جنوب باینگان می‌گذرد و به رود مرزی سیروان می‌ریزد. چشمه‌های دائمی چاوک و گرماب در نزدیکی شهر واقع است و مردم از آب آنها، از طریق لوله‌کشی، استفاده می‌کنند. آب‌وهوای باینگان نسبتاً سرد و نیمه‌مرطوب است و درجۀ سرمای آن تا °26- نیز گزارش شده، و میزان بارش سالانه تا 590 میلی‌متر به ثبت رسیده است (همانجا؛ جعفری، رودها، 191-192).
جمعیت باینگان در اوایل دهۀ 1330ش بالغ بر 538نفر بود (فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجا) که در 1370ش به 477‘1نفر (298خانوار) و در 1375ش به 866‘1 نفر (398 خانوار) شامل 956 مرد و 910زن، افزایش یافت. نستبهای باسوادی و اشتغال در این شهر به ترتیب حدود 9/ 78٪ و 4/ 24٪ ثبت شده است (آمارنامه، 66؛ سرشماری عمومی، نتایج، چهل). این شهر در 1367ش 204 خانوار بهره‌بردار کشاورزی داشته است (فرهنگ‌آبادیها...، 100).

مآخذ

آمارنامۀ استان کرمانشاه (1374ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان کرمانشاه، تهران، 1376ش؛ افشار سیستانی، ایرج، کرمانشاهان و تمدن دیرینۀ آن، تهران، 1371ش؛ اهم فعالیتهای بازسازی و نوسازی مناطق‌جنگ‌زده (در سال 1361 و 1362ش)؛ دبیرخانۀ ستاد مرکزی بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده، تهران، 1363ش؛ پاپلی‌یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، مشهد، 1367ش؛ جعفری، عباس، رودها و روزنامۀ ایران، تهران، 1376ش؛ همو، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، تهران، 1368ش؛ دایرةالمعارف فارسی؛ رزم‌آرا، علی، جغرافیای نظامی ایران (کردستان)، تهران، 1320ش؛ سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، وزرات کشور، تهران، 1376ش؛ سرشماری اجتماعی-اقتصادی عشایر کوچنده (1366ش)، جمعیت عشایری دهستانها، کل کشور، مرکز آمارایران، تهران، 1368ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1375)، شناسنامۀ دهستانهای کشور، استان کرمانشاه، مرکز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1375ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان پاوه، مرکز آمار ایران، تهران؛ 1376ش؛ فرهنگ آبادیهای کشور، سرشماری عمومی کشاورزی (1367ش)، استان باختران، مرکز آمار ایران، تهران، 1369ش؛ فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع، شهرستان پاوه، جهادسازندگی، تهران، 1363ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (قصرشیرین)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1373ش؛ ج45؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان 5کردستان، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1331ش؛ مفخم پایان، لطف‌الله، فرهنگ آبادیهای ایران، تهران، 1339ش؛ ولدبیگی، بهرام، تاریخ سیاسی اجتماعی پاوه و اورامانات، تهران، 1369ش.

کریم شریعت