باوردی

باوَرْدی، حسین، متخلص به فیضی، شاعر و ادیب سدۀ 9ق/ 15م، در برخی مآخذ و همچنین آثار وی، نام او امیر سید حسین ابیوردی، حسین ابیوردی، و میر حسین باوردی آمده است (نک‍: افشار، 5، 7؛ باوردی، «انیس...»، 87، 111).
از تاریخ تولد و مرگ، زادگاه ومحل درگذشت او اطلاعی در دست نیست؛ فقط می‌دانیم که در جوانی برای تحصیل علم به هرات رفته، و پس از خاتمۀ آن به همراه میرزا کیجیک خان راهی سفر مکه شده، و عراق، فارس و روم را نیز سیاحت کرده، و به صحبت علما و حکما و اولیای آن دیار رسیده است (علیشیر، 273). از بررسی آثارش می‌توان دریافت که اغلب اوقاتش در سفر می‌گذشته، و با سلاطین و شاهزادگان و امرای دوران خود همنشین بوده، و با عبدالرحمان جامی (817-898ق) مراوده و مکاتبه داشته است (افشار، 6-7؛ باوردی؛ «چارتخت»، 10، «انیس»، 85-87).
همچنین به نظر می‌رسد که باوردی پیوسته در معرض تهمت و غرض‌ورزی حسودان قرار داشته است، چنانکه برخی از ابیات وی را بی‌معنی و ناموزون دانسته، و به‌همین‌سبب، او را به جنون متهم ساخته بودند (علیشیر، همانجا؛ باوردی، همان، 160). جامی در قطعه‌ای که برای کتاب انیس العاشقین او نوشته است، آرزو می‌کند که وی «از سر انگشت عیب‌جویان دور» باشد (افشار، 7؛ باوردی؛ همان، 85).

آثار

1. منظومۀ چارتخت، سفرنامه مانندی که در قاب مثنوی سروده شده است. از این اثر چنین برمی‌آید که باوردی پس از زیارت مکه به 4منطقۀ بزرگ آن زمان یعنی مصر و شام، آسیای صغیر، هند و نیز خراسان که در آن روزگار تختگاه بوده، سفر کرده است. وی در منظومۀ خود اطلاعاتی دربارۀ این مناطق و حکام و امرای آنجاها به دست می‌دهد و در این میان بعضی از ایشان از جمله: امیر علیشیر نوایی، سلطان حسین بهادر خان و بدیع‌الزمان میرزا را مدح می‌کند. او همچنین ابیاتی چند در ستایش جامی دارد (افشار، 6-7). جامی نیز در قطعه‌ای به ستایش انیس‌العاشقین پرداخته که باوردی آن را در آغاز اثر خود نقل کرده است (افشار، همانجا). همچنین مصراع اول منظومۀ چارتخت، به نوشتۀ خودباوردی، از جامی است (همو، 6).
2. انیس‌العاشقین، به نثر و نظم در بیان عشق و حالات آن تألیف شده است و گویا باوردی می‌خواسته اثری مانند گلستان بیافریند، ولی خود در مقدمۀ آن می‌نویسد که اثر من در مقام مقایسه با گلستان سعدی به «هیچ ننماید» (همو، 7؛ باوردی، همان، 87).
بررسی آثار باوردی نشان می‌دهد که وی نه در سرودن شعر چندان توانا بوده، و نه در نوشتن نثر؛ هر چند که در قصیده و مثنوی دستی داشته است. نسخه‌های هر دو اثر به تاریخ 898ق است و گمان می‌رود به خط مؤلف باشد (افشار، همانجا). این نسخه‌ها در مجموعه‌ای (شم‍ 177) در «فهرست نسخ خطی عربی...» تألیف تورنبرگ به‌طور مختصر وصف شده است. مجموعۀ حاوی این دو نسخۀ خطی در کتابخانۀ دانشگاه اوپسالای سوئد موجود است که در 1346ش به چاپ رسیده است (نک‍: افشار، همانجا).

مآخذ

افشار، ایرج، «دو اثر از حسین ابیوردی»، فرهنگ ایران زمین، تهران، 1332-1353ش، س 15، شم‍ 5؛ باوردی، حسین، «چارتخت»، «انیس‌العاشقین»، فرهنگ ایران زمین (نک‍ : هم‍ ، افشار)؛ علیشیر نوایی، مجالس النفائس، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، 1363ش.

جلال خسروشاهی