بانکیپور

بانْکیپور، حومۀ غربی شهر پتنه واقع در ایالت بهارهند، و دارای کتابخانه‌ای معروف به همین نام. بانکیپور در °25 و 37 عرض شمالی °85 و 8 طول شرقی در منتى‌الیه غربی شهر پتنه قرار دارد و چون در سمت راست رود گنگ واقع گردیده، به نام بانکیپور(=شهر ساحل رود) خوانده شده است. در حفاریهای باستان شناسیِ بانکیپور آثاری از کاخ آشوکا، پادشاه هند در سدۀ 3ق‌م کشف شد که نشان از سابقه‌ای باستانی دارد («فرهنگ...»، VI/ 382-383).
شهرت بانکیپور به سبب داشتن کتابخانه‌ای است که از مراکز مهم پژوهشی در شبه قارۀ هند به شمار می‌رود. این کتابخانه با کوشش بهادرخان مولوی خدابخش‌خان تأسیس شد. محمدبخش، پدر خدابخش‌خان که از پژوهشگران زبان عربی و فارسی و دوستدار کتاب بود، هنگام مرگ 400‘1 نسخۀ خطی را به پسرش سپرد و وصیت کرد که کتابخانۀ او به یک کتابخانۀ عمومی بدل گردد. خدابخش‌خان نیز کتابهای فراوانی کتابهای فراوانی در آنجا گرد آورد. او همچنین نسخه‌های خطی کتابخانه‌های شخصی و عمومی هند را که پس از شورش1857م در حال خارج شدن از هند و یا نابود شدن بودند، خریداری کرد. وی در 1881م ساختمان جدیدی برای کتابخانه ساخت و ظرفیت آن را افزایش داد و در 1891م کتابخانه را به دولت واگذاشت، تا به صورت کتابخانۀ عمومی مورد استفاده قرار گیرد. این کتابخانه به نامهای کتابخانۀ خدابخش، کتابخانۀ شرقی پتنه و کتابخانۀ بانکیپور خوانده می‌شود (جین، II/ 13-14؛ هَزلر، 59-57؛ خدابخش، 39-35).
شمار نسخه‌های خطی آن، 036‘17 جلد ذکر شده که 8 هزار جلد آن عربی، 8 هزار جلد فارسی، هزار جلد اردو، 24 جلد ترکی و 12 جلد به زبان پشتو بوده است. کهن‌ترین نسخۀ خطی مضبوط در آن، قرآن نسخه‌برداری شده از مصحف عبدالله بن مسعود است. همچنین نسخه‌ای قدیمی از صحاح‌سته در کتابخانه وجود دارد. کتابخانه به علت افزایش حجم کتابها دو بار در 1935 و 1987م تجدید بنا شده است (روپر، I/ 407-408).
در 1903م نیس راس مأمور تهیۀ فهرست علمی بر مبنای اصول کتاب‌شناسی برای کتابخانۀ بانکپور شد. فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مشتمل بر 34 جلد است. این کتابخانه دارای فهرستهای فارسی، عربی، اردو و هندی است. کتابخانه نشریه‌ای به دو زبان اردو و انگلیسی منتشر می‌کند که به بررسی دانش، هنر، تاریخ و نسخه‌های خطی هندوستان و جهان اسلام می‌پردازد (تسبیحی، 400-401).

مآخذ

تسبیحی، محمدحسین، «آشنای با کتابخانۀ عمومی شرق‌شناسی خدابخش»، خدابخش لائبریری جرنل، پتنه، 1992م؛ نیز:

Hasler, J. I., «The Oreintal Public Library, Bankipore», The moslem world, new York, 1916, vol. VI; The Imperial Gazetter of india, New delhi, 1908; Jain, N, K., Muslim in india, Manohr, 1983; Khuda Bukhsh, Salahuddin, «My Father: His Life and Reminiscences», Khuda Bakhsh Library Journal, Patna, 1977; Roper, G,. Wolrd Survey of islamic Manuscripts, London, 1992.
مجید سمیعی