بالش

بالِش، نام 4 شهر در اسپانیا که در حکومت اسلامی اندلس اهمیت یافت. نویسندگان اسلامی این نام را به صورتهای متفاوت نگاشته‌اند: ابن حیان (5/ 190)، ابوعبیدبکری (ص 763) و ادریسی (2/ 537) آن را بالش؛ ابن‌بشکوال (2/ 637)، یاقوت (1/ 720)، ابن بطوطه (4/ 368) و مقری (1/ 166) بَلَّش؛ ابن فرضی (1/ 305، 2/ 205)، ابن‌خطیب (کناسة...، 16، الاحاطة...، 1/ 295) و ابن سعید مغربی (ص 422)، بلّیش و بلَّش؛ ابنالفدا (ص 175) ابلّیش، و سرانجام ابن دلابی (ص 9) و ضبی (ص 529) بَلس و بلیس نوشته‌اند. مشهورترین این شهرها بالش مقاله است که در استان مالقه در نزدیکی دریای مدیترانه و در دامنۀ کوههای تخادا در کنار رودخانۀ بالش قرار دارد. بالشِ بنوعبدالله در ناحیۀ غرناطه در کنارۀ چپ رودخانۀ گوادِلفو در جنوب اسپانیا، و بالش زیبا و بالش سفید در نزدیکیِ هم در ناحیۀ المریه در دامنۀ کوههای ماریا در جنوب شرقی اسپانیا قرار گرفته‌اند (ﻧﮑ: «اطلس...»، 297، 76؛ «فرهنگ...»، IX/ 820).
ادریسی محل بالش را در ناحیۀ بجانه دانسته است (همانجا) و به نظر می‌رسد که منظور او بالش سفید یا بالش زیبا در ایابت المریه بوده است. ابوالفدا ابلّیش را یکی از مهم‌ترین شهرهای ایالت مالقه دانسته که در کنار رودخانه‌ای بسیار زیبا واقع است و از نواحی سرسبز المریه به شمار می‌آید (همانجا).
این شهرها ظاهراً در 93ق/ 712م با فتح اندلس توسط نیروهای اسلان در زمرۀ سرزمینهای اسلامی قرار گرفتند (ﻧﮑ: کنده، 77، I/ 69) و از آن زمان تا اواخر سدۀ 3ق/ 9م که حکومت امویان اندلس رو به ضعف نهاد، زیر سلطۀ دولت مرکزی اندلس قرار داشتند (ﻧﮑ : عبدالحلیم، 48-49). در اوایل سدۀ 4ق/ 10 فرمانروایان ایالتهای شمالی اندلس بر مالقه و المریه تاختند، اما خلیفه ناصر این مناطق را دوباره در حیطۀ قدرت مرکزی قرار داد (ابن حیان، 5/ 190-366-367). در دوران ملوک‌الطوایف در اندلس بنی حمود بر مالقه و بنی عامر المریه حکومت می‌کردند (عبدالحلیم، 273-274). در 449ق/ 1057م بنی زیری مالقه را از تصرف بنی حمود خارج کردند (همو، 284)و. در 480ق/ 1087م فرمانروایان دورۀ ملوک‌الطوایف که از هجوم یوسف ین تاشفین بیم داشتند، با مسیحیان همداستان شدند و آنها المریه را مورد تاخت و تاز قرار دادند، لیکن ابن‌تاشفتن در 483ق همۀ آنها را سرکوب کرد و پس از آن حکومت مرابطون تا اواخر سدۀ 5ق/ 11م به‌ویژه در شرق اندلس پا برجا بود (ابن‌خلدون، 6/ 250؛ عبدالحلیم، 404). از این زمان تا اواخر سدۀ 9ق/ 15م بالشها با پی‌آمدهای لشکرکشیهای فرمانروایان مسلمان و مدعیان مسحیی را تحمل کردند (ﻧﮑ : ابن‌خلدون، 4/ 218 ﺑﺒ ، 7/ 261ﺑﺒ ؛ عنان، عصر...، 1/ 112).

در 888 و 890ق/ 1483 و 1485م هجوم نیروهای مسیحی به بالش مالقه به شکست انجامید، اما آنها با تجمع نیروهای بیشتر در 892ق دوباره به بالش حمله کردند و موفق به تصرف آن شدند (ﻧﮑ: مقری، 4/ 514، 516، 519-520). مسلمانان بالش مالقه پس از تسلط مسیحیان بر شهر آنجا را ترک کردند و به دیگر نواحی مسلمان‌نشین کوچیدند. امروزه بالش مقاله شهری کوچک است، اما در دورۀ اسلامی علاوه برآنکه پایگاه مهم جنوب اندلس به شمار می‌رفت، زادگاه علما و ادبای بسیاری نیز بود (عنان، الآثار...، 254). جمعیت بالش مقاله در نیمۀ سدۀ 20م، حدود 35 هزار، بالش سفید 6 هزار، و بالش زیبا 10 هزار تن بود (ﻧﮑ: لاروس...، X/ 711؛ «فرهنگ»، همانجا). ساکنان کنونیِ بالشِ بنوعبدالله از نژاد عرب هستند (همانجا).
مقری (1/ 166) و ابن بطوطه (4/ 368) از فراوانی میوه در بالش مقاله یاد کرده‌اند. امروزه غلات، حبوبات، انگور و انواع روغنهای نباتی در بالشها کشت و تولید می‌شود («فرهنگ»، همانجا). ابن خطیب (الاحاطة، 1/ 295، 2/ 138-139)، مقری (2/ 212، 4/ 344). ابن‌فرضی (1/ 305، 2/ 205)، ابن‌بشکوال (2/ 637) و ضبی (ص 51) شمار زیادی از علما و ادبای این شهرها را معرفی کرده‌اند. ابن‌بطوطه از زیبایی مسجد بالش مالقه سخن گفته است (همانجا). از آثار برجا مانده از دوران سلامی خرابه‌های یک دژ و یک طاق در یکی از خیابانهای بالش مالقه است. گفته می‌شود که دو کلیسای این شهر در محل مساجد قدیم بنا شده است (عنان، همانجا).

مآخذ

ابن‌بشکوال، خلف، الصلة، بیروت، 1410ق/ 1989م؛ ابن‌بطوطه، محمد، رحلة، پاریس، 1922م؛ ابن‌حیان، حیان، المقتبس، به کوشش چالمتا و دیگران، مادرید، 1979م؛ ابن‌خطیب، محمد، الاحاطة فی اخبار غرناطة، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، 1375ق/ 1955م؛ همو، کناسة الدکان بعد انتقال السکان، قاهره، 1966م؛ ابن خلدون، العبر؛ ابن دلایی، احمد، ترصیع الاخبار، به کوشش عبدالعزیز، اهوانی، مادرید، 1965م؛ ابن سعید مغربی، علی، المغرب فی حلی المغرب، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، 1353ق؛ ابن فرضی، عبدالله ، تاریخ العلماء و الرواة اللعلم بالاندلس، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، 1373ق/ 1945م؛ ابوعبید بکری، عبدالله، المسالک و الممالک، به کوشش وان لون وا. فره، تونس، 1992م؛ البوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش م. رنو و دوسلان، پاریس، 1840م؛ ادریسی، محمد، نزهةالمشتاق، بیروت، 1409ق/ 1989م؛ ضبی، احمد، بغیةالملتمس، به کوشش ف. کودرا، مادرید، 1884م؛ عبدالحلیم، رجب محمد، العلاقات بین الاندلس الاسلامیة و اسبانیا النصرانیة فی عصر بنی امیة و ملوک الطوائف، قاهره، دارالکتب الاسلامیة؛ عنان، محمد عبدالله، الآثار الاندلسیة الباقیة فی اسبانیا و البرتغال، قاهره، 1381ق/ 1961م؛ همو، عصرالمرابطلین و الموحدین فی المغرب و الاندلس، قاهره، 1383ق/ 1964م؛ مقری، احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1388ق/ 1968م؛ یاقوت، بلدان؛ نیز:

Atlas of the World , oxford, 1994; conde, J. A., History of the Dominiom Of the Arabs In spain, tr. J. Foster, London, 1854; Diccionario Salavat, Bracelonam; Grande Larusse.
پرویز امین