احمد یسری افندی

اَحْمَدْ یُسْری اَفَنْدی، فرزند مصطفی بوسنوی (1046-1105ق/ 1636-1694م)، شاعر، نویسنده، فقیه حنفی و قاضی دورۀ سلیمان دوم عثمانی و احمد دوم. 
احمد در بوسنی (بوسنه) زاده شد (بوگدانوویچ، «نویسندگان...»، 30؛ عشاقی‌زاده، 681). پدر او معروف به چول‌باشی یا چول‌پاشا، یکی از دیوان‌سالاران عثمانی بود (شیخی، 2-3/ 85؛ بوگدانوویچ، همانجا؛ خانجی، 35؛ کحاله، 2/ 206). احمد پس از سپری کردن تحصیلات مقدماتی در زادگاه خود، به استانبول رفت و در آنجا نزد استادان معروف از جمله کرد عبدالله افندی و صالح افندی به تکمیل تحصیلات پرداخت. آنگاه به زمرۀ ملازمان قره چلبی‌زاده محمود پیوست و با حمایت او از شیخ‌الاسلام منقاری‌زاده یحیی بن عمر، قاضی ادرنه و ممیز علما (1018-1088ق)، به دریافت درجۀ اجتهاد نایل آمد (شیخی، 1/ 439-440، 2-3/ 85؛ خانجی، 35؛ عشاقی‌زاده، همانجا) و در 20 سالگی به مقام مدرسی رسید (خانجی، همانجا؛ بوگدانوویچ، ادبیات...، 72) و سپس با دختر ابوالمعالی صلاح‌زاده، قاضی صاحب رأی شام ازدواج کرد (شیخی، 2-3/ 86).
احمد طی سالهای 1082، 1086، 1089، 1091 و 1092ق به ترتیب در مدارس مقتول حسن پاشا، حمامیه، خسرو کتخدا، مدرسۀ ثانیۀ شیخ‌الاسلام زکریا و قوجا مصطفی به تدریس پرداخت (عشاقی‌زاده، 682؛ شیخی، 2-3/ 85؛ خانجی، همانجا) و در 1094ق مقارن تولد فرزندش یحیی به یکی از مدارس صحن منتقل شد (شیخی، 2-3/ 85، 274؛ عشاقی‌زاده، همانجا) و سپس به مدرسی مدرسۀ محمدپاشا و گوهرخان سلطان دست یافت (همانجا؛ شیخی، 2-3/ 86).
پس از جلوس سلیمان دوم (1099ق/ 1688م)، احمد یسری قاضی شهر فلبه (فیلیپوپولیس) در روم ایلی (بلغارستان امروزی)، و سال بعد قاضی شام شد (خانجی، شیخی، عشاقی‌زاده، همانجاها؛ بوگدانوویچ، همان، 72-73)، اما بعد از رسیدن مصطفی پاشا آلبانیایی (از خانوادۀ کوپریلی) به مقام صدارت، آلبانیاییها جای بوسنویها را در مقامات مهم آن زمان گرفتند (همان، 73) و احمد نیز در جمادی‌الآخر 1101، از مقام قضا در شام عزل شد (شیخی، عشاقی‌زاده، همانجاها)؛ اما وی در رجب 1105، در پی صدارت یافتن بیقلی مصطفی پاشا (اواخر 1104ق)، بار دیگر بر مسند قضای شام نشست (همانجا؛ ثریا، 4/ 753) و سرانجام در همین سال در 59 سالگی درگذشت و در صالحیۀ دمشق به خاک سپرده شد (خانجی، شیخ، عشاقی‌زاده، همانجاها). از احمد یسری فرزندی 11 ساله به نام یحیى بر جای ماند که به یسری زاده شهرت یافت و به مقام مدرسی رسید (شیخی، 2-3/ 274؛ ثریا، 1/ 229).
احمد یسری را برخی «استانبولی» (بروسه‌لی، 2/ 499) و گروهی «بوسنوی» دانسته‌اند (خانجی، 35؛ بوگدانوویچ، همان، 72؛ کحاله، 2/ 206) که هر دو قول باتوجه به منشأ وی که بوسنی است و نیز از آن روی که در استانبول بالیده، و زندگی کرده، درست است (بوگدانوویچ، همانجا، نیز «ادبیات...»، 989).
احمد را با عباراتی چون «در علم و فضل مشهور، در فن انشا ماهر و در زبانهای سه‌گانه قادر به نظم دلگشا... صاحب طبع مستقیم و حلیم و سلیم» ستوده‌اند (بروسه‌لی، عشاقی‌زاده، همانجاها؛ شیخی، 2-3/ 86) و خانجی او را «عالمی فقیه و شاعری نبیه» خوانده است (همانجا). وی در شعر «یسری» تخلص می‌کرد (شیخی، همانجا).

آثـار

تألیفات متعددی به احمد یسری نسبت می‌دهند که به سه زبان ترکی، فارسی و عربی است: 1. ترکی منشأتی، با یسری منشآتی (عشاقی‌زاده، بروسه‌لی، شیخی، همانجاها؛ بوگدانوویچ، ادبیات، 72-73؛ بغدادی، هدیه، 1/ 165)؛ 2. شرح علی کتاب صدرالشریعة فی الفقه الحنفی، به زبان عربی تا مبحث بیع (خانجی، بروسه‌لی، شیخی، همانجاها)؛ 3. رسالۀ مکفیات خمسه و اثمار الاسحار (بروسه‌لی، همانجا)؛ 4. نصیحت‌نامۀ منظوم (همانجا)؛ 5. دیوان اشعار (همانجا).
بغدادی شرح آداب الکفوی را به احمد یسری نسبت داده است (همانجا)، اما آداب الکفوی که تألیف آق کرمانی قاضی مکه (در 1174ق) است، سالها پس از مرگ احمد نوشته شده است. به نظر می‌رسد بغدادی احمد یسری را با احمدبن مصطفی رومی معروف به امام‌زاده، مدرس حنفی (د 1197ق) که شارح آداب الکفوی بوده (همو، ایضاح، 1/ 3)، خلط کرده باشد.

مآخذ

بغدادی، ایضاح؛ همو، هدیه؛ بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1333ق؛ بوگدانوویچ، دیان، «ادبیات فارسی در یوگسلاوی»، راهنمای کتاب، 1341ش، س 5؛ همو، ادبیات فارسی در یوگسلاوی، موضوع پایان‌نامۀ دکتری دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران، 1341ش، منتشر نشده؛ همو، «نویسندگان و شعرای فارسی‌گوی یوگسلاوی»، وحید، شهریور 1343، س 1؛ ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر عثمانیه)، استانبول، 1308ق؛ خانجی بوسنوی، محمد، الجوهرالاسنی فی تراجم علماء و شعراء بوسنه، قاهره، 1349ق؛ شیخی محمد افندی، وقایع الفضلاء (ذیل شقائق نعمانیه)، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، 1989م؛ عشاقی‌زاده، ابراهیم حسیب، ذیل شقایق، به کوشش هانس یوآخیم کیسلینگ، ویسبادن، 1965م؛ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاءالتراث العربی. 

ناصر شعاریان ستاری