احمد الهیبه

اَحْمَدُ الْهِیْبَه (1293 یا 1294-1337ق/ 1876 یا 1877-1919م)، فرزند محمدمصطفی ماءالعینین و از پیشوایان دینی مردم جنوب مراکش که چندی بر ضد نیروهای استعمارگر فرانسوی به مبارزه پرداخت.
گفته‌اند که او به امام حسن مجتبی(ع) نسب می‌برد (بلعشمی، «ج»). پدرش از فقیهان و محدثان برجستۀ عصر خود بود که آثار متعددی در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی از او باقی مانده است. احمد نزد پدر دانش اندوخت و پس از مرگ وی در 1328ق/ 1910م در تزنیت به گردآوری و تربیت مریدان و شاگردان او پرداخت و آنان را به مبارزه با استعمارگران خارجی و عوامل داخلی آنان فرا خواند (مراکشی، 2/ 290). گزارش تاریخ‌نگاران آن زمان که بیشتر به مقامهای دولتی وابسته بودند، دربارۀ پیکارهای احمد الهیبه بی‌طرفانه نیست؛ از همین‌رو برخی او را به فریبکاری متهم کرده‌اند و مبارزۀ وی را مقدمه‌ای برای رسیدن به مقام و به دست گرفتن رهبری سیاسی دانسته‌اند (برای تفصیل، نک‍ : همو، 2/ 290-303؛ غربط، 125-139).
مهم‌ترین آرزوی احمد، اتحاد مراکش و موریتانی، به رهبری سلطانی مسلمان بود که سلسلۀ شریفان مراکش از برآوردن آن عاجز بود. ازاین‌رو احمد در مۀ 1912، یک ماه پس از آنکه عبدالحفیظ، سلطان مراکش طی معاهدۀ فاس، رسماً تحت‌الحمایگی فرانسویان را پذیرفت، خود را سلطان خواند و به مراکش روی آورد (ابوالنصر، 356) و چون به جنوب مراکش وارد شد، بسیاری از قبایل به وی پیوستند (همانجا؛ نیز نک‍ : EI2, S). بنابر گزارشی که با عنوان «دستاوردهای فرانسه در مراکش» منتشر شده است، به فرمان احمد الهیبه عده‌ای از افسران و صاحب‌منصبان فرانسوی همراه با کنسول فرانسه گرفتار و زندانی شدند و نیروهای فرانسوی برآن شدند تا پیش از واردشدن آسیبی به اسیران، آنان را برهانند. از این‌رو در 4 سپتامبر همان سال کلنل مانژن به فرمان ژنرال لیوتی با سپاهی به مراکش تاخت و پس از شکست احمد الهیبه، زندانیان را از بند رها ساخت (مکلود، 90) و با استقبال پرشور یهودیان و سکوت اکثریت به مراکش وارد شد (7 سپتامبر 1912). احمد الهیبه بعد از این شکست، پایگاههای خود را در مراکش از دست داد. با اینهمه، 8 ماه بر سوس، بی‌آنکه عنوان «خلیفۀ سلطان» را بر خود نهد، فرمان راند. در مۀ 1913 توسط حکومت شریفان از این ناحیه نیز رانده شد، ولی تا پایان عمر همچنان با سربلندی زندگی کرد و سرانجام در تزنیت درگذشت (ابوالنصر، EI2, S; 357).

مآخذ

بلعشمی، احمد یَکن، مقدمه بر دلیل الزفاق علی شمس‌الاتفاق شیخ ماءالعینین، مغرب/ امارات متحدۀ عربی، 1402ق/ 1982م؛ غربط، محمد، فواصل الجمان، فاس، 1346ق؛ مراکشی، عباس، الاعلام بمن حلّ مراکش و اغمات من الاعلام، فاس، 1355ق/ 1936م؛ نیز:

Abun-Nasr, Jamil, A History of the Maghrib, Cambridge, 1971; EI2, S; MacLeod, J. M., «The Achievements of France in Morocco», The Geographical Journal, London, 1918. 
عبدالامیر سلیم