احمد پوری

اَحْمَدْپوری، گل‌محمد معروفی کرخی (د 9 محرم 1243ق/ 3 اوت 1827م)، از عرفای سلسلۀ چشتیه. نژادش به معروف کرخی می‌رسید و نیایش شیخ ظهیرالدین، در عصر شاه جهان، از بخارا به هندوستان رفته، و به شیخ‌الاسلامی مولتان منصوب شده بود، لیکن پدرش اللهیار در احمدپور شرقی واقع در ایالت بهاولپور مقیم شد.
گل‌محمد در احمدپور به تحصیل پرداخت و در زمرۀ مریدان قاضی محمد عاقل چشتی، معروف به شمس‌الهدى، درآمد و خلیفۀ او شد (احمدپوری، نجم‌الدین، 1-2؛ استوری، I/ 1037؛ ایرانیکا، I/ 666؛ رضوی، II/ 29). وی همانند شاه کلیم دهلوی مدرسه‌ای تأسیس کرد که صدها نفر علوم دینی را در آنجا فرا می‌گرفتند ( ایرانیکا، همانجا). از احمد پوری دو فرزند به نامهای خواجه محمودبخش (د 1289ق) و محمدبخش (د 1297ق) بر جای ماند که کارهای پدر را در طریقۀ چشتیه دنبال کردند (احمدپوری، نجم‌الدین، 157، 217، 218). آرامگاه وی یکی از مکانهای مقدس شبه‌قاره است و هرساله مراسم عُرس وی در 9 محرم در آنجا برپا می‌شود (همو، 217، 226).
شهرت احمد پوری بیشتر به سبب کتابی است با عنوان ذکر الاصفیاء فی تکملة سیرالاولیاء در منقبت شمس الهدى که آن را در حدود سال 1230ق تألیف کرده (احمدپوری، گل‌محمد، 2-3؛ اختر راهی، 209)، و شرح احوال مشایخ چشتیه را بعد از خواجه نصیرالدین چراغ دهلوی تا خواجه محمدعاقل چشتی در آن گرد آورده است. این کتاب مشتمل است بر یک مقدمه در منقبت نبی اکرم(ص) و ذکر نام مشایخ چشتیه و تاریخ وفات آنان تا نصیرالدین چراغ دهلوی، سپس دو باب: باب اول در شرح احوال مشایخ بعد از نصیرالدین در 14 وصل «قدم بر قدم 14 معصوم» تا زمان قاضی محمد عاقل (د 1229ق)، باب دوم در ملفوظات قاضی محمد عاقل، و در پایان خاتمه‌ای دارد در ذکر عُرسهای مشایخ چشتیه و زمان برگذاری آنها. مؤلف در ضمن برخی از وصلهای باب اول به ذکر امیران و بزرگان سلسله‌های دیگر و روابط میان این مشایخ نیز می‌پردازد و در مواردی اشعاری از قطعه، قصیده، غزل، مثنوی و رباعی که بیشتر سرودۀ سالکان طریقۀ چشتیه است، در منقبت مشایخ آن سلسله و تاریخ وفات آنان و موضوعات دیگر می‌آورد.
ذکرالاصفیاء تکمله‌ای است بر سیرالاولیاء تألیف میر خُرد کرمانی (احمدپوری، گل‌محمد، 3؛ نظامی، 597؛ استوری، رضوی، همانجاها). هرچند که گل‌محمد در تألیف این کتاب از منابع مهم دیگر استفاده کرده، و به مطالب نظم و ترتیب خاص داده، و حتی جزئیاتی را که در دیگر تذکره‌ها دیده نمی‌شود، در آن گنجانده است، با اینهمه، از لحاظ وسعت دامنۀ موضوعات به پای سیرالاولیاء نمی‌رسد. ذکرالاصفیاء، در 1894م (1312ق) در دهلی همراه با حاشیه و تتمه‌ای از نجم‌الدین محمد احمد پوری به طبع رسیده است و نیز شهاب دهلوی آن را به اردو نیز ترجمه کرده که در بهاولپور (1398ق) به نام تکملة سیرالاولیاء به چاپ رسیده است (منزوی، 12/ 2235؛ اختر راهی، همانجا).

مآخذ

احمدپوری، گل‌محمد، ذکر الاصفیاء فی تکملة سیر الاولیاء، دهلی، 1312ق/ 1894م؛ احمدپوری، نجم‌الدین محمد، حاشیه بر تتمۀ ذکرالاصفیاء (نک‍ : هم‍ ، احمدپوری، گل‌محمد)؛ اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، اسلام‌آباد، 1365ش؛ منزوی، خطی؛ نظامی، خلیق احمد، تاریخ مشایخ چشت (اردو)، کراچی، 1975م؛ نیز:

Iranica; Rizvi, Athar Abbas, A History of sufism in India, New Delhi, 1983; Storey, C. A., Persian Literature, London, 1972.
غلامعلی آریا