احمد بن عیسی علوی

اَحْمَدِ بْنِ عیسى عَلَوی (د 345ق/ 956م)، معروف به مهاجر، نیای بنی مهاجر در حضرموت. نسب وی از طریق نیای بزرگش علی عُریضی، به امام جعفر صادق (ع) می‌رسد (فخرالدین رازی، 111). نیای او محمد از مدینه به بصره کوچ کرد و در آنجا ساکن شد (امین، حسن، 4/ 31). احمد در بصره زاده شد. پدر او در این شهر نقیب علویان بود و او خود نیز از پیشوایان و بزرگان علوی به‌شمار می‌رفت. وی تا 317ق در بصره زیست و در این سال به علت ناامنی عراق و حملۀ قرمطیان به بصره، به همراه فرزند خود عبدالله و برخی دیگر از سادات از بصره هجرت کرد و ظاهراً مقصد او مکه بود، اما به سبب اشغال مکه از سوی قرمطیان، حدود یک سال در مدینه ماند و در 318ق وارد مکه شد و حج گزارد. پس از آن با تمامی همراهان آهنگ یمن کرد و در آبادی هجرین رحل اقامت افکند و پس از آن به جاهای دیگر کوچک کرد وسرانجام به حُسیسه رفت و در آنجا درگذشت (امین،محسن، 3/ 59؛ شاطری، 1/ 153-154، برای دیگر روایات دربارۀ خط سیر هجرت او، نک‍ : زرکلی، 1/ 191؛ دانشنامه). وی به سبب همین هجرت از بصره به حضرموت، به «مهاجر» ملقب شد (امین، حسن، همانجا).
احمد اهل فضل و دانش بود و در فقه، حدیث، ادب و علوم عقلی دست داشت (شاطری، 1/ 155-156). از دو بیت شعری که برای محمد بن جریر طبری، فقیه و مورخ بزرگ (د 310ق/ 922م) ارسال داشته، و از پاسخ وی، روشن می‌شود که با عالمان و متفکران روزگار خود در ارتباط بوده است (نک‍ : خطیب، 2/ 166؛ نیز نک‍ : امین، حسن، 4/ 30).
هنگام ورود احمد به حضرموت، مذهب اباضی پیروان بسیار داشت و او با آنان به مبارزه برخاست (همو، 4/ 31). گرچه مذهب او دقیقاً معلوم نیست، اما اینکه در آغاز ورود به حضرموت در جبیل ــ که شیعه‌نشین بود ــ ساکن شد (شاطری، 1/ 154). می‌تواند احتمال شیعی‌بودن او را تقویت کند؛ اما شاطری (1/ 156-157) بر آن است که او بر مذهب شافعی بود و این مذهب را او و فرزندانش در آن دیار رواج داده‌اند.
اعقاب احمد، نخست‌در حسیسه ماندند و برخی از آنان به اطراف مهاجرت کردند. نخستین کسی که از این خاندان در «تریم» ساکن شد، شریف علی بن علوی بود. از همان زمان (521ق/ 1127م) این شهر به معنی اعم مرکز خاندان «با علوی»، یعنی اعقاب علوی خوانده شده است (امین، محسن، همانجا؛ دانشنامه). فرزند احمد، عبدالله (د 382ق/ 992م) نیز از عالمان و صوفیان روزگار خود در یمن و حضرموت بود (شاطری، 1/ 158-161).
مزار احمد اکنون در شعب مَخْدَم (شعب احمد) در بیرون حسیسه زیارتگاه است (همو، 1/ 158؛ دانشنامه). 

مآخذ

امین، حسن، الموسوعة الاسلامیة، بیروت، 1399ق/ 1979م؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، 1403ق/ 1989م؛ خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، قاهره، 1349ق؛ دانشنامه؛ زرکلی، اعلام؛ شاطری، محمد، ادوار تاریخ الحضرمی، جده، مکتبة الارشاد؛ فخرالدین رازی، الشجرةالمبارکة، به کوشش مهدی رجائی، قم، 1409ق.

حسن یوسفی اشکوری