ابّار

اَبّار، ابوالعباس احمد بن علی بن مسلم نخشبی محدث بغداد (د 290 ق / 903 م). ابّار به معنی گَرْداندازِ نخل آمده و در مورد بعضی دیگر از کسانی که به ابّار معروف شده‌اند گفته شده است که به معنی سوزنگر (سوزن‌ساز) مشتق از «ابرة» به معنی سوزن است (سمعانی، 1 / 86) و ابن اثیر وجه تسمیۀ نخستین را خطا دانسته است (1 / 23). ابن‌ماکولا نسب خُیوطی را نیز به نام او افزوده است (3 / 260). گویا اصل ابّار از نخشب (نسفِ) ماوراءالنهر بوده است چه، برخی از مآخذ نسبت نخشبی را به دنبال نام او آورده‌اند (خطیب بغدادی، 4 / 306؛ ابن عساکر، التاریخ الکبیر، 1 / 410) و یاقوت نیز او را بلخی دانسته است (1 / 714). ابّار در بغداد ساکن بود و در آنجا از محدثانی چون مسدّد، عبداللـه بن محمد بن اسماء، امیّة بن بسطام، علی بن عثمان لاحقی، عباس بن ولید نرسی، محمودبن غیلان، یعقوب بن حمید بن کاسب، علی بن حُجر و ابوقدامۀ سرخسی حدیث شنید (خطیب بغدادی، همانجا). در دمشق نیز از عده‌ای استماع حدیث کرد (ابن عساکر، تاریخ مدینة ... ، 7 / 58). در مآخذ متعدد بر شمار مشایخ او افزوده شده است. وی با امام احمد بن حنبل نیز مجالست داشته و از او چیزهایی پرسیده است. از حکایتی که ضمن احوال او آورده‌اند بر‌می‌آید که او در اهواز نیز بوده است (ابن‌عساکر، تاریخ مدینه ... ، 7 / 59). خطیب بغدادی در شمار کسانی که از ابّار روایت کرده‌اند، از ابوالعباس سراج نیشابوری، یحیی بن محمدبن صاعد، ابوسهل بن زیاد قطّان، اسماعیل بن علی خطبی، دعلج بن احمد، جعفربن محمدبن حکم واسطی و احمد بن جعفر بن سلم نام می‌برد (4 / 306). مآخذ دیگر بر شمار راویان او افزوده‌اند. ابن حجر او را از بزرگان حفّاظ دانسته است (1 / 225). ابّار هشتاد‌و‌اند سال زیست و در روز چهارشنبه نیمۀ شعبان 290 ق / ژوئیۀ 903 م درگذشت. ذهبی گوید: وی تصانیف و کتابی در تاریخ دارد (تذکره، 2 / 639) و نیز گوید: من کتاب تاریخ او را دیده‌ام و مفید است (سیر اعلام، 13 / 444).

مآخذ: ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، بیروت، دارصادر؛ ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، لسان المیزان، بیروت، 1390 ق؛ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش عبدالغنی الدّقر، دمشق، 1984 م؛ همو، التاریخ الکبیر، به کوشش عبدالقادر افندی بدران، روضة الشام، 1330 ق؛ ابن‌ماکولا، علی بن هبة‌اللـه، الاکمال، به کوشش عبدالرحمن بن یحیی، حیدرآباد دکن، 1383 ق؛ خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العربیة؛ ذهبی، محمدبن احمد، تذکرة الحفّاظ، بیروت، 1376 ق، 2 / 640؛ همو، سیر اعلام النبلاء، به کوشش علی ابوزید، بیروت، 1406 ق / 1986 م؛ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، حیدرآباد دکن، 1382 ق؛ یاقوت، معجم البلدان، به کوشش ووستنفلد، لایپزیک، 1886-1870 م.
محمد آصف فکرت