بابا نصیب

بابانصَیب، بابانصیب‌الدین غازی کشمیری (977-13 محرم 1047ق/ 1569-28 مۀ 1637م)، فرزند شیخ میرحسین‌ رازی (رامی)، از عارفان سهروردیه در کشمیر. پدرش از راجه‌های راولپندی بود و به خدمت شیخ مخدوم‌ حمزه (د984ق/ 1576م) در کشمیر رسید وبه طریقۀ او پیوست. مادرش جمیله بی‌بی نیز از صوفیۀ همان دیار بوده است (مسکین، 165-166). نام او را نصیرالدین نیز گفته‌اند (همو، 187؛ راشدی، 2/ 966) و از او با القاب نصیب مسکین (احمد، 2/ 453)، بابا نصیب‌الدین غازی (مسکین، احمد، همانجاها)، و ابوالفقرا (همانجاها؛ دیده‌مری، 295؛ استوری، I(2)/ 985) یاد شده است.
بابانصیب ظاهراً در کشمیر زاده شده و بیشتر عمر خود را در همانجا گذرانید. وی دانشهای مقدماتی را از ملایوسف اعمى فراگرفت (مسکین، همانجا) و از محضر استادانی چون ملا جمال‌الدین و برادرش ملا کمال‌الدین نیز بهره ‌برد (دیده‌مری، 246؛ آفاقی، 77). او در جوانی و در زمرۀ مریدان بابا داوود خاکی (د 994ق/ 1586م) درآمد و خلیفۀ وی شد (دیده‌مری، 295؛ مسکین، همانجا). برخی او را از مریدان شیخ مخدوم حمزه نیز دانسته‌اند (ایوانف، 109؛ آفاقی، همانجا). وی با صوفیان معروف زمان خود چون خواجه خاوند محمود نقشبندی، ملا شاه‌قادری (د 1070ق/ 1660م) و آخوند حسین خباز(د 1052ق/ 1642م) مصاحبت داشته است (مسکین، 189، 193؛ دیده‌مری، 275، 343). خلیفه و معروف‌ترین شاگرد او بابا داوود مشکاتی داشت که همواره در سفر و حضر همراه او بوده است (همو، 375؛ مسکین، 217). بابانصیب در کشمیرو ملتان مریدان بسیار داشت و اغلب برای دیدار آنان به ملتان سفر می‌کرده (آفاقی، 78)، و به لداخ و تبت نیز رفته است (مسکین، 188؛ دیده‌مری، 295-296). وی در قصبۀ بیجبیهاره درگذشت و مرقدش اکنون زیارتگاه است (راشدی، 2/ 965-966).
بابانصیب به تجرد زندگی می‌کرد. او دو برادر داشت که هر دو به شمس‌الدین معروف بودند و از صوفیۀ کشمیر به شمار رفته‌اند (دیده‌مری، 296، 302؛ مسکین، 199، 202). وی در ترویج احکام شریعت کوشش داشت و بنای چند مسجد و حمام در نواحی مختلف کشمیر نتیجۀ مساعی او بوده‌است. کراماتی نیز بدو نسبت داده‌اند (همو، 187-188؛ دیده‌مری، 295-296).
کتاب نورنامه، یا ریشی (رشی)نامه که در شرح احوال نورالدین ولی رِشی (د 842ق/ 1438م) و گروهی از صوفیۀ کشمیر است، تألیف اوست. نورنامه دارای دو قسمت است: یکی کلیات صوفیانه و دیگری تذکرۀ احوال. قسمت اول آن را درویش‌نامه یا ریشی‌نامه، و قسمت دوم را تذکرۀ مشایخ کشمیر و برخی نیز نورنامه خوانده‌اند (منزوی، خطی‌ مشترک، 11/ 896-897؛ ایوانف، 109-108؛ آقابزرگ، 24/ 377-378). نسخه‌ای از این کتاب که دارای هر دو قسمت است، در کتابخانۀ گنج‌بخش اسلام‌آباد نگهداری می‌شود (منزوی، فهرست...، 4/ 2154-2156). از نورنامه نسخه‌های دیگری نیز در دست است که برخی ازآنها قسمت‌ اول را در بردارد و برخی قسمت دوم را (ﻧﻜ: همو، خطی ‌مشترک، 11/ 895-898).
هاشمی (1/ 67-69) و منزوی (همان،3/ 1873) این کتاب را صریحاً به باباداوود خاکی نسبت داده‌اند، اما منزوی بعدها خود این اشتباه را تصحیح کرده است (همان، 11/ 895). بابانصیب در این تألیف از منابعی چون تاریخ رشیدی، نگارش میرزا حیدر دوغلات، بهره‌ گرفته، و در موارد گوناگون به آیاتی از قرآن کریم و احادیث نبوی و اشعار کشمیری استشهاد کرده است. واژه-های فراوان از زبان ترکی و کشمیری نیز در این کتاب راه یافته است (ایوانف، آفاقی، همانجاها)؛ برخی برآنند که نگارنده این اثر را از سنسکریت به فارسی در آورده است (راشدی، 2/ 966).

مآخذ

آفاقی، صابر، «صوفیان کشمیر و نقش آنان در نشر فرهنگ و ادب فارسی»، هنر و مردم، تهران، 1350ش، ﺷﻤ 112-113؛ آقا بزرگ، الذریعة؛ ظهورالدین، پاکستان مین فارسی ادب، لاهور، 1974م؛ دیده‌مری، محمد اعظم، واقعات کشمیر، ترجمۀ حمید یزدانی، لاهور 1995م، راشدی، حسام‌الدین، تذکرۀ شعرای کشمیر، لاهور، 1366ش؛ مسکین، محیی‌الدین، تحائف ‌الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، امریتسار، 1322ق؛ منزوی، خطی مشترک؛ همو، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ گنج‌بخش، اسلام‌آباد، 1361ش؛ هاشمی، محمد متین و ساجد الرحمان صدیقی، فهرست مخطوطات، لاهور، مرکز تحقیق دیال سنگه ترست لائبریری؛ نیز:

Ivanov, V., Concise Descriptive Catalogue of the Persian Manuscripts in the Collection of the Asiatic Socirty of Bengol, Calcutta, 1985; C.A., Persian Literature, London, 1972.
نجم‌الرشید