حدیدی

حَدیدی، جواد (1311-1381ش / 1932-2002 م)، از برجسته ـ ترین استادان زبان و ادبیات فرانسوی، پژوهشگر، مترجم و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. 
وی در خانواده‌ای مذهبی در قم به دنیا آمد (زندگی‌نامه ... ، 19). پدرش به سبب تعصبات مذهبی، او را نخست به مکتب، و پس از دو سال با وساطت یکی از آشنایان، به مدرسۀ سنایی (پیش‌تر حیات) قم فرستاد (همان، 19-20). در 1326 ش پس از به پایان بردن دورۀ ابتدایی، در مدرسۀ فیضۀ قم به تحصیل علوم دینی پرداخت و در کنار دروس حوزوی، درسهای جدید را هم به طور آزاد نزد خود خواند (همان، 22-23). در 1330 ش و پس از به پایان رساندن دورۀ سطح در حوزه، در دانشگاه تهران در رشتۀ ادبیات فرانسوی به تحصیل پرداخت (همان، 32؛ «زندگی‌نامه ... »، 11). او هم‌زمان با تحصیل در دانشگاه، در دبیرستانهای تهران هم تدریس می‌کرد (زندگی‌نامه، 33). 
حدیدی در 1333 ش پس از فراغت از تحصیل، به مشهد رفت و تا 1335 ش در دبیرستانهای آن شهر تدریس کرد (همان، 34؛ حدیدی، بش‍ ؛ «زندگی‌نامه»، همانجا). در آن سال براساس قانون اعزام دانشجویان ممتاز به اروپا، وی برای ادامۀ تحصیل، و همراه با 34 تن دانشجوی دیگر، به بلژیک و سپس به سویس رفت و مدرک کارشناسی زبان و ادبیات فرانسوی را در 1336 ش / 1957 م از دانشگاه ژنو دریافت کرد (زندگی‌نامه، 35؛ «زندگی‌نامه»، همانجا)؛ اما به سبب اختلاف میان او و مهران ــ مسئول دانشجویان ایرانی در سویس ــ به فرانسه رفت و در دورۀ دکتری ادبیات فرانسوی در دانشگاه سوربن به تحصیل مشغول شد. او در 1339 ش / 1960 م از رسالۀ دکتری‌اش با عنوان اسلام از نظر ولتر دفاع کرد. این رساله بعدها در فرانسه، و ترجمۀ فارسی آن در ایران (مشهد 1343 ش) منتشر شد (زندگی‌نامه، 36- 38). 
حدیدی پس از پایان تحصیلاتش در فرانسه به ایران بازگشت و در دانشگاه فردوسی مشهد با سمت دانشیاری به تدریس مشغول شد و در 1344 ش به رتبۀ استادی ارتقا یافت («زندگی‌نامه»، همانجا). تا 1363 ش که به درخواست خودش بازنشسته شد و به تهران رفت، در دانشگاه فردوسی مشهد تدریس می‌کرد (زندگی‌نامه، 39). او از 1341 ش مسئول ادارۀ آموزش آن دانشگاه بود (همان، 40)؛ 8 سال هم مدیریت گروه‌ زبانهای خارجی دانشکدۀ ادبیات و مدتی نیز ریاست کتابخانه و معاونت آن دانشکده را برعهده داشت (همان، 41؛ «زندگی‌نامه»، همانجا). در 1343 ش برای نخستین‌بار با تصویب دانشگاه، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد را منتشر کرد (زندگی‌نامه، 41). 
جواد حدیدی پس از انقلاب فرهنگی از 1360 ش در مقام مدیر کمیتۀ برنامه‌ریزی زبان فرانسوی همکاری‌اش را با ستاد انقلاب فرهنگی آغاز کرد و در 1362 ش مدیر گروه تخصصی زبان و ادبیات فرانسوی شد («زندگی‌نامه»، همانجا). پس از بازنشستگی و انتقال به تهران، در 1363 ش با سمت مدیریت گروه تخصصی زبان و ادبیات فرانسوی در مرکز نشر دانشگاهی، به کار مشغول شد و یک سال بعد مجلۀ لقمان، نشریۀ ایران‌شناسی مرکز نشر دانشگاهی به زبان فرانسوی را تأسیس کرد (حدیدی، بش‍ ؛ «زندگی‌نامه»، 11-12). 
او از 1367 ش به عضویت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی درآمد و تا واپسین روزهای عمرش با این مرکز همکاری داشت. وی همچنین از 1375 ش در مرکز ترجمۀ قرآن‌ کریم به زبانهای خارجی، همکاری در زمینۀ تألیف و ویرایش را آغاز کرد و در 1376 ش به عضویت فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد (حدیدی، بش‍ ). 
جواد حدیدی بیشتر آثارش را در دو حوزۀ اصلی اسلام و ادبیات فارسی نوشته است. از سعدی تا آراگون (تهران، 1373 ش، برندۀ جایزۀ کتاب سال 1374 ش) دربارۀ تأثیر ادبیات فارسی بر ادبیات فرانسوی، و «ترجمه، تفسیر و واژگان سورۀ بقره» به زبان فرانسوی (تهران، 1379 ش) از جملۀ مهم‌ترین آثار او ست (نک‍ : نصیری، 14-15؛ خرمشاهی، 4؛ رزم‌آرا، 39). از سعدی تا آراگون محصول 30 سال مطالعه و تأمل او ست (زندگی‌نامه، 41-42). او در 1378 ش این کتاب را به زبان فرانسوی بازنگاری کرد و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی آن را در فرانسه به چاپ رساند (همان، 87). دیگر اثر شاخص و ماندگار او «ترجمه، تفسیر و واژگان سورۀ بقره» به زبان فرانسوی (تهران، 1379 ش)، حاصل 3 سال همکاری یحیى علوی (نام سابق: کریستیان بنو) با وی در مرکز ترجمۀ قرآن‌ کریم به زبانهای خارجی بود (همان، 88-90). 
دیگر آثار او عبارت‌اند از: ایران در ادبیات فرانسه (مشهد، 1346 ش)؛ برخورد اندیشه‌ها (تهران، 1356 ش)؛ میراث سوم (تهران، 1364 ش) که ترجمۀ کتاب «وعده‌های اسلام» از فرانسوی به فارسی است؛ حدیث عشق در شرق (تهران، 1372 ش) که ترجمۀ فارسی کتابی با عنوان «ادبیات درباری در پنج قرن اول هجری» به زبان فرانسوی است؛ نگاهی در آینه (تهران، 1374 ش) که شرح زندگی خود او در فاصلۀ سالهای 1317-1354 ش است؛ «دروازه‌های آب» (تهران، 1376 ش) به زبان فرانسوی؛ و مجموعۀ مقالات او در حوزۀ تأثیر ادبیات فارسی بر فرانسوی. آخرین اثر حدیدی مجموعۀ مقالاتی است با نام رهروان حقیقت (تهران، 1380 ش) که بیشتر موضوعات آن مسائل اسلامی و مسائل ادبی است (حدیدی، بش‍ ؛ برای اطلاعات بیشتر در مورد آثارش، نک‍ : زندگی‌نامه،61-76، 85-94). حدیدی همچنین بر تدوین 24 عنوان کتاب درسی برای تدریس زبان فرانسوی در دانشگاههای ایران نظارت داشت. او برای نشریات معتبر خارجی هم مقاله‌هایی تألیف و ترجمه کرده است (همان، 109- 118؛ «زندگی‌نامه»، 12). 
از جملۀ جوایز مهم علمی حدیدی مدال درجۀ یک علمی برای احراز رتبۀ اول در دانش‌سرای عالی (1333 ش) و جایزۀ ادبی انجمن نویسندگان فرانسوی‌زبان در 1345 ش / 1976 م به کتاب اسلام از نظر ولتر (چ پاریس، 1974 م) است. او از همان زمان به عضویت آن انجمن پذیرفته شد. در 1352 ش جایزۀ بهترین تحقیق را برای «خیام در ادبیات فرانسه» از دانشگاه مشهد دریافت کرد. در 1993 م وزارت فرهنگ فرانسه به پاس فعالیتهای فرهنگی‌اش به او عنوان شوالیه داد. دو کتاب دیگر او با عنوان حدیث عشق در شرق و از سعدی تا آراگون هم دو سال پیاپی (1373-1374 ش) جایزۀ کتاب سال را گرفتند (زندگی‌نامه، 107- 118). 
جواد حدیدی از 1367 ش تا آخرین روزهای حیاتش به همکاری با مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در زمینۀ نگارش و ویرایش مقالات ادامه داد و در 1378 ش کتابخانۀ شخصی‌اش را، حاوی 000‘2 عنوان به زبانهای فارسی، فرانسوی، عربی و انگلیسی و تعدادی مجلۀ تخصصی، به کتابخانۀ آن مرکز اهدا کرد («اهدا ... »، 300-301). 

مآخذ

«اهدای کتابخانه و مجموعه به مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، بخارا، تهران، 1381 ش، شم‍ 27؛ حدیدی، جواد، «زندگی‌نامه»، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مل‍ (؛ خرمشاهی، بهاءالدین، «در سوگ خادم بزرگ قرآن، استاد ادب روانشاد دکتر جواد حدیدی»، ترجمان وحی، تهران، 1381 ش، شم‍ 11؛ رزم‌آرا، مرتضى و رضا عباسی، « قرآن‌شناسی حـدیدی»، گلستان قـرآن، تهران، 1381 ش، شم‍ 123؛ «زندگی‌نامۀ علمی استاد دکتر جواد حدیدی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 1380 ش، شم‍ 1، 2؛ زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی نویسندۀ دانا و مترجم توانا، استاد دکتر جواد حدیدی، تهران، 1380 ش؛ نصیری، محمدرضا، مقدمه بر زندگی‌نامه ... (هم‍ )؛ نیز:  

Markaz ... , www.cgie.org.ir (acc. 13 / 6 / 91). 
نازی پیران