ابوعبدالله شقاق

اَبوعَبْدُاللهِ شَقّاق، حسین بن احمد بن جعفر فَرَضی موصلی (د 511 ق / 1117 م)، ریاضی‌دان، فقیه و محدث. در برخی مآخذ نام او را حسن نیز آورده‌اند (ابن جوزی، 9 / 164؛ ابن اثیر، 10 / 532). از تاریخ ولادت و جزئیات زندگی وی اطلاع دقیقی در دست نیست. از نسبت موصلی وی(نک‍ : ابن خلكان، 1 / 365) چنین برمی‌آید كه زادگاه او موصل بوده و یا حداقل مدتی در آنجا اقامت داشته است. وی حساب را نزد ابوالحكیم طبری (ابن جوزی، همانجا؛ قس: صفدی، 12 / 326)،‌حدیث را از ابوالحسین ابن مهتدی (همانجاها)، فقه و اصول و احكام فقهی مربوط به تقسیم ارث را نزد عبدالملك بن ابراهیم همدانی (سبكی، 7 / 37) فرا گرفت و در علم حساب سرآمد همگنان خود شد (صفدی، همانجا). به گفتۀ ابن‌دبیثی (نک‍ : ذهبی، 170-171)، ‌ابوالفضل، خطیب موصل، شعری از او روایت كرده است.
آثار او بدین قرار است: شرح الكافی للكرجی. نسخه‌ای از این كتاب در استانبول موجود است (قربانی، 257-276؛ كراوزه، GAL, S, I / 854; 762). همچنین در برگ 144 كتاب الحاوی للاعمال السطانیة و رسوم الحساب الدیوانیة (دوسلان، 435) كه قسمتهایی از جزء 2 و 3 آن باقی مانده است، نام ابوعبدالله به میان آمده و دوسلان احتمال داده كه این اثر نیز تألیف ابوعبدالله بوده باشد. صفدی تألیفاتی در تقسیم ارث نیز به ابوعبدالله نسبت داده است. افزون بر اینها قطعه شعری نیز از وی در دست است كه گویند برای آزادی فرزند خود از زندان المستظهر بالله سروده است (صفدی، همانجا).

مآخذ

ابن اثیر، الكامل؛ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، حیدرآباد دكن، 1359 ق؛ ابن خلكان، وفیات؛ ذهبی، محمد بن احمد، المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن الدبیثی، بیروت، 1405ق / 1985 م؛ سبكی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الكبری، به كوشش محمود محمد طناحی و عبدالقادر محمد حلو، قاهره، 1970 م؛ صفدی، خلیل بن ایبك، الوافی بالوفیات، به كوشش رمضان عبدالتواب، بیروت، 1399 ق / 1979 م؛ قربانی، ابوالقاسم، ریاضی‌دانان ایرانی، ‌تهران، 1350 ش؛ نیز: 

De Slane; GAL, S; Krause, Max, «Stambuler Handschriften islamischer Mathematiker», Beiträge zur Erschliessung der arabischen Handschriften in Istanbul und Anatolien, Frankfurt, 1986, vol.II.

بخش علوم