ابوعبدالله رودباری

اَبوعَبْدُاللهِ رودْباری، احمد بن عطاء بن احمد (د 369 ق / 979 م)، از عرفا. او خواهرزادۀ عارف نامی ابوعلی رودباری است (سلمی، 527؛ قشیری، 415). نسبت وی به رودبار بغداد است (یاقوت، 2 / 831) و نشو و نمای وی در بغداد بود و روزگار درازی در آنجا به سر برد، اما بعداً به صور از بلاد شام رفت و بازماندۀ عمر را در آنجا گذرانید (خطیب، 4 / 336؛ سمعانی، 12 / 465). ابوعبدالله در ظاهر به صورت قُرّایان بود، چنانكه مادرش، فاطمه در قیاس او با برادر خود می‌گفت: «هذا قرّاء خاله كان صوفیاً» (انصاری، 470؛ جامی، 271).
ابوعبدالله رودباری در عهد خویش از مشایخ بزرگ شام بود و در انواع علوم از جمله قرآن و حدیث تبحر داشت و معتقد بود كه نوشتن حدیث جهل را از میان می‌برد (انصاری، 471؛ ابن ملقن، 54). وی از طریق علی بن عبدالله قائنی از امام جعفر صادق (ع) روایت حدیث كرده است (سلمی، 527- 528) و از ابوبكر بن ابی داوود سجستانی و یوسف بن یعقوب و كسان دیگر نیز روایت كرده، اما روایتهای او را خالی از خطا و غلط ندانسته‌اند (خطیب، همانجا؛ سمعانی، 12 / 466) و گروهی نیز از وی روایت حدیث كرده‌اند (نک‍ : ابن‌عساكر، 7 / 10، 11، 15). ابوعبدالله باكو و ابوالقاسم باوردی با او صحبت داشته‌اند (انصاری، همانجا).
در تاریخ وفات ابوعلی رودباری اختلاف است. در حلیة الاولیاء ابونعیم اصفهانی (10 / 383)، وفات او در 359 ق و در طبقات سلمی (ص 527)، 367 ق و در طبقات انصاری (همانجا)، 399 ق ذكر شده است، اما قول درست ظاهراً 369 ق است كه اغلب مؤلفان تاریخ و تراجم آورده‌اند (نک‍ : قشیری. همانجا؛ خطیب، 4 / 337؛ سمعانی، همانجا؛ ابن‌عساكر، 7 / 15). تاریخی كه در تألیفات ابونعیم و سلمی و انصاری دیده می‌شود، باید تحریف كاتبان باشد، زیرا ابن حجر تاریخ وفات او را به نقل از سلمی همان 369 ق ضبط كرده است (1 / 222). وی در قریۀ منواث از توابع عكا وفات كرد و جنازۀ او را به صور حمل كردند و در آنجا دفن شد (خطیب، ابن عساكر، همانجاها؛ سمعانی، 12 / 465). بعضی از منابع مرگ او را در صور دانسته‌اند (قشیری، همانجا؛ انصاری، 470؛ ابن جوزی، 7 / 101؛ ابن ملقن، همانجا). ولادت او، بنابر روایتی كه ابن عساكر از قول خود او نقل كرده است، در 303 ق بوده است (7 / 11). 

آثـار

ابوعبدالله رودباری صاحب تألیفاتی بوده است، از جمله: 1. امالی، كه شامل 3 مجلس است و نسخه‌ای از آن در ظاهریۀ دمشق در مجموعه‌ای به شمارۀ 3763 نگهداری می‌شود (سواس، 134)؛ 2. الخلع، كه به همراه كتاب ادب‌الفقیر در مجموعۀ شمارۀ 3816 در ظاهریه موجود است (همو، 412)؛ 3. ادب الفقیر (همانجا؛ نیز نك‍ : انصاری، 471)؛ 4. الوصیة، كه نسخه‌ای از آن در كتابخانۀ قره چلبی زاده موجود است (نک‍ : GAS, I / 663).
اشعاری هم به وی نسبت داده‌اند (ثعالبی، 3 / 416؛ ابن عساكر، 7‌ / 14؛ ابن ملقن، همانجا). برخی از اقوال او در كتب تراجم و طبقات منقول است و او را دربارۀ قبض و بسط و معنی تصوف و معرفت و شرایط سماع سخنانی است (نک‍ : سلمی، 528- 529؛ ابونعیم، همانجا؛ قشیری، 315).

مآخذ

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ‌حیدرآباد دكن، 1358 ق؛ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، حیدرآباد دكن، 1329 ق؛ ابن عساكر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، به كوشش عبدالغنی دقر، دمشق، 1405 ق / 1984 م؛ ابن ملقن، ‌عمر بن علی، طبقات الاولیاء، به كوشش نورالدین شریبه، بیروت، 1406 ق / 1986 م؛ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، قاهره، 1357 ق / 1938 م؛ انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، به كوشش عبدالحی حبیبی، كابل، 1341 ش؛ قعالبی، عبدالملك بن محمد، یتیمة الدهر، بیروت، دارالكتب العلمیة؛ جامی، عبدالرحمن ابن احمد، نفحات الانس، به كوشش محمود عابدی، تهران 1370 ش؛ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره، 1350 ق؛ سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیة، ‌لیدن، 1914 م؛ سمعانی، عبدالكریم بن محمد، الانساب، حیدرآباد دكن، 1401 ق / 1981 م؛ سواس، یاسین محمد، فهرس، مجامیع المدرسة العمریة فی دار الكتب الظاهریة، كویت، 1408 ق / 1987 م؛ قشیری، عبدالكریم بن هوازن، الرسالة القشیریة، به كوشش معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه جی، بیروت، 1408 ق / 1988 م؛ یاقوت، بلدان، نیز:

GAS.

غلامعلی آریا