ابوالعباس مسروق

اَبوالْعَبّاسِ مَسْروق، احمد بن محمد بن مسروق، عارف محدث و زاهد بزرگ خراسان در سدۀ 3 ق. وی اهل طوس بود كه در بغداد می‌زیست (سلمی، 233؛ خلیفه، 156؛ قشیری، 25). او را از اولیا و اوتاد شمرده‌اند (هجویری، 185؛ عطار، 554: نیز نك‍ : ذهبی، میزان، 1 / 150). جنید نیز او را از اولیا می‌دانست (ابونعیم، 10 / 214؛ خطیب، 5 / 102)، گرچه به نظر می‌رسد كه او خود جنید را قطب می‌شمرد (هجویری، عطار، همانجاها).
ابوالعباس مسروق محدث نیز بود. وی از علی بن جعد و خلف بن هشام و احمد بن حنبل روایت كرده است و ابوبكر شافعی، جعفر خلدی و دیگران هم از وی نقل حدیث كرده‌اند (خطیب، 5 / 100؛ ذهبی، سیر، 13 / 494؛ ابن‌عماد، 2 / 227؛ ابن‌جوزی، المنتظم، 6 / 98- 99). از استادان و مصاحبان وی محمد بن منصور طوسی، حارث محاسبی، سَری سقطی و محمد بن حسین بُرجُلانی را ذكر كرده‌اند (سلمی، ابونعیم، همانجاها؛ انصاری، 202) و از شاگردان وی هم می‌توان از ابوعلی رودباری نام برد (همو، 374). وی با سهل بن عبدالله (باخرزی، 330) و سَمنون ملاقات داشته (مروزی، 94) و چند روزی نیز در ری میهمان ابوموسی دولابی بوده است (خطیب، همانجا؛ ابن جوزی، همان، 6 / 99).
ابوالعباس مسروق در 299 ق / 912 م یا 298 ق در بغداد وفات یافت (سلمی، قشیری، همانجاها؛ انصاری، 202). وی در هنگام مرگ حدود 84 سال داشت ودر گورستان باب حرب دفن شد (ابن جوزی، صفة، 4 / 129؛ خطیب، همانجا).
از وی كتابی با عنوان جزء القناعة در حدیث یاد كرده‌اند (ابن حجر، 1 / 292؛ ذهبی، میزان، همانجا؛ بغدادی، ایضاح، 1 / 361، هدیه، 1 / 55). دو بیت شعر عربی هم در بعضی مآخذ بدو نسبت داده‌اند (سلمی، 237؛ انصاری، 203؛ محمود بن عثمان، 241). از ابوالعباس مسروق برخی اقوال در باب زهد و توكل و انس در طبقات و تذكره‌ها نقل شده است.

مآخذ

 ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوة، به كوشش محمود فاخوری و محمد رواس قلعه‌جی، بیروت، 1406 ق / 1986 م؛ همو، المنتظم، حیدرآباد دكن، 1357 ق؛ ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان‌المیزان، بیروت، 1390 ق / 1971 م؛ ابن عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، قاهره، 1350 ق؛ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، قاهره، 1357 ق / 1938 م؛ انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، به كوشش عبدالحی حبیبی، تهران، 1362 ش؛ باخرزی، یحیی، اوراد الاحباب، به كوشش ایرج افشار، تهران، 1358 ش؛ بغدادی، ایضاح؛ همو، هدیه؛ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره، 1350 ق؛ خلیفۀ نیشابوری، احمد بن محمد، تلخیص تاریخ نیشابور حاكم نیشابوری، به كوشش بهمن كریمی، تهران، 1339 ش؛ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به كوشش شعیب ارنؤوط و علی ابوزید، بیروت، 1404 ق / 1984 م؛ همو، میزان الاعتدال، به كوشش علی محمد بجاوی، بیروت، 1384 ق / 1963 م؛ سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیة، به كوشش پدرسن، لیدن، 1960 م؛ عطار نیشابوری، فریدالدین، تذكرة الاولیاء، به كوشش محمد استعلامی، تهران، 1366 ش؛ قشیری، عبدالكریم بن هوازن، الرسالة القشیریة، قاهره، 1379 ق / 1959 م؛ محمود بن عثمان، فردوس المرشدیة، به كوشش ایرج افشار، تهران، 1333 ش؛ مروزی، منصور بن اردشیر. مناقب‌الصوفیة، به كوشش نجیب مایل هروی، تهران، 1363 ش؛ هجویری، غزنوی، علی بن عثمان، كشف المحجوب، به كوشش ژوكوفسكی، تهران، 1358 ش.

غلامعلی آریا