ابوالعباس سیاری

اَبوالْعَبّاسِ سیاری، قاسم بن قاسم (262-342 ق / 876- 953 م)، عارف، فقیه و محدث بزرگ مرو. وی نوادۀ دختری ابوالحسن احمد بن سیار، فقیه و محدث معروف بود و به سبب همین انتساب به سیاری اشتهار یافت (ابن‌ماكولا، 4 / 509؛ سمعانی، 7 / 329؛ ابن اثیر، 2 / 162). خاندان اهل علم و ریاست بودند (نک‍ : هجویری، 198؛ عطار، 777). وی پس از درگذشت پدر، ‌مال فراوان به ارث برد و براساس روایات، دارایی خود را داد و به جای آن، دو تار موی پیامبر اكرم (ص) را گرفت و از بركت آن توفیق توبه یافت (همانجاها؛ جامی، 145).
وی از مریدان ابوبكر واسطی بوده واغلب اقوال واسطی از طریق او نقل شده است (نک‍ : سلمی، 304-306؛ ابونعیم، 10 / 349- 350). از او نقل كرده‌اند كه گفته است: «اگر واسطی را ملاقات نكرده بودم، مجوسی از دنیا می‌رفتم» (انصاری، 304) و نیز گفته‌اند كه اونخستین كسی بود كه برای مرویان در باب حقیقت احوال سخن گفت (سلمی، 462؛ عطار، همانجا؛ ابن تغری بردی، 3 / 309-310). وی همچنین در مجالس محدثان بزرگ حاضر می‌شد و استماع حدیث می‌كرد (ابن ماكولا، سمعانی، ابن اثیر، همانجاها) و كسانی نیز از او حدیث روایت كرده‌اند (نک‍ : ابونعیم، 10 / 380؛ سلمی، 462-463؛ ابن‌اثیر، 2 / 162-163). بسیاری از اقوال و روایات مربوط به او از طریق خواهرزاده‌اش عبدالواحد بن علی سیاری نقل شده است (نک‍ : سلمی، 304؛ ابونعیم، همانجا؛ انصاری، 303-304).
وفات او را بعضی در 342 ق دانسته (سلمی، 462؛ ابونعیم، همانجا؛ قشیری، 30؛ انصاری، 303؛ ابن جوزی، 6 / 374) و برخی در 344 ق نوشته‌اند (ابن ماكولا، سمعانی، ابن اثیر، همانجاها). آرامگاه وی، به نوشتۀ سمعانی (همانجا) در مرو و جنب مزار جدش ــ احمد بن سیار ــ در مقبرۀ سوركران بوده و مورد احترام مردم قرار داشته است، چنانكه برای حاجت خواستن به آنجا می‌رفته‌اند (نک‍ : هجویری، 199؛ عطار، 779).
طریقۀ سیاریه كه منسوب به او بوده، تا اواخر سدۀ 5 ق در مرو و نسا استمرار داشته و هجویری از آن یاد كرده است (ص 323). اساس طریقت او بر حفظ مبانی شریعت بود (نک‍ : سمعانی، همانجا) و او خود در زهد و ریاضت و وارستگی مقام بلندی داشت. 
ابوالعباس سیاری را باید از اصحاب صحو، به شمار آورد و در باب كرامت نیز چون شیخ خود ــ واسطی ــ بر آن بود كه تنها در حال صحو و تمكین كرامت ظاهر می‌شود، چرا كه تلوین وسكر در ابتدای حال است و اولیای خدا كه صاحب كرامتند به حد كمال رسیده و تلوین در ایشان به تمكین بدل گشته است (نك‍ : هجویری، 288). گفته‌اند كه وی جبری مذهب بوده است (ابن ماكولا، سلمی، سمعانی، همانجاها) و به گفتۀ عطار از این جهت در زحمت افتاد (ص 778). بعضی از اقوال او نیز حاكی از اینگونه افكار است، چنانكه گفته است: ‌«چگونه راه توان برد به ترك گناه؟ و آن بر لوح محفوظ بر نبشته بود» (همانجـا؛ نیز نك‍ : سلمی، 464؛ ابونعیم، همانجا).
هجویری گوید: « وی را كلام عالی است و تصانیف ستوده» (ص 198) و به گفتۀ سمعانی وی كتابی در توحید تألیف كرده بود (همانجا)، اما از تصانیف او نه نامی ذكر شده و نه اثری بر جای مانده است، تنها برخی از اقوال او به طور پراكنده در كتابهای تاریخ و تذكره نقل شده است.

مآخذ

ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب، ‌بیروت، دار صادر؛ ابن تغری بردی، النجوم؛ ‌ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، حیدرآباد دكن، 1357 ق؛ ابن ماكولا، علی بن هبةالله، الاكمال، به كوشش عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دكن، 1405 ق / 1984 م؛ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیةالاولیاء، قاهره، 1357 ق / 1938 م؛ ‌انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، به كوشش عبدالحی حبیبی و حسین آهی، تهران، 1362 ش؛ جامی، عبدالرحمن بن احمد، نفحات‌ الانس، به كوشش مهدی توحیدی‌پور، تهران، 1336 ش؛ سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیة، به كوشش یوهانس پدرسن، لیدن، 1960 م؛ سمعانی، عبدالكریم بن محمد، الانساب، حیدرآباد دكن، 1396 ق / 1976 م؛ عطار نیشابوری، فریدالدین، تدكرةالاولیاء، به كوشش محمد استعلامی، تهران، 1366 ش؛ قشیری، عبدالكریم بن هوازن، الرسالة القشیریة، قاهره، 1359 ق / 1940 م؛ هجویری، علی بن عثمان، كشف‌المحجوب، به كوشش والنتین ژوكوفسكی، لنینگراد، 1926 م.

بخش عرفان