ابوطالب تبریزی

اَبوطالِبِ تَبریزی، شاعر و طبیب (مق‍ ‍1014 ق / 1605 م). وی در تبریز، در خانواده‌ای اصیل و سرشناس تولد یافت، طب و ادب را همانجا فراگرفت و آنگاه به قزوین رفته، به طبابت پرداخت (اوحدی، 150؛ تربیت، 234)، ولی چندی بعد، ظاهراً به سبب آشفتگیهای ناشی از مرگ شاه طهماسب اول صفوی (984 ق / 1576 م) به زادگاهش مراجعت كرد و مدتی ملازم حمزه میرزا بود (عارف، 2 / 138). بعد از فترت تبریز (993 ق) در اواخر سلطنت محمد خدابنده دوباره به قزوین بازگشت و در میدان سنگ آنجا مطبی دایر نمود و غالباً با یاران سخنور خود مجالس شعر ترتیب می‌داد (اوحدی، همانجا). چندی نگذشت كه به دربار شاه عباس اول راه یافت و در 998 ق كه شاه، برادرزادۀ خود حیدر میرزا را به استانبول می‌فرستاد، ابوطالب را نیز جزء همراهان او كرد. حكیم به مصاحبت سلطان مراد سوم كه خود شاعر بود و «مرادی» تخلص می‌كرد (سامی، 6 / 4254)، سرافراز شد و مورد احترام و نوازش او قرار گرفت (نوایی، 2 / 99-100؛ عارف، همانجا). در نتیجه، شاعر كه اوضاع آن دیار را با طبع خود سازگار دیده بود، از آستانۀ ولی نعمت رو گردانید و با عثمانیها دوستی به هم رسانید و به خدمت جعفر پاشا محافظ قلعۀ تبریز درآمد. روزی در مجلس جعفر پاشا سخنان ناخوشایندی دربارۀ صفویه بر زبان او گذشت و پس از آنكه تبریز در 1012 ق / 1603 م به دست سپاهیان شاه عباس مجدداً فتح شد (فلسفی، 5 / 26-27)، به سعایت بدخواهان و به فرمان شاه در 1014 ق كشته شد (نصرآبادی، 68؛ عارف، همانجا).
ابوطالب در شعر «طالب» تخلص می‌كرد. از اشعارش نمونه‌هایی در تذكره‌ها، از جمله عرفات اوحدی و تذكرۀ ناظم تبریزی، آمده است، ولی در هیچ یك از منابع شناخته شده از دیوان اشعارو یا سایر آثار ادبی و علمی او یاد نشده است.
تقی‌الدین كاشانی تذكره‌نویس معاصر ابوطالب و مؤلف خلاصة الاشعار و زبدة الافكار، شرح حال او به رشتۀ تحریر درآورده است (گلچین معانی، 1 / 541). اوحدی (همانجا) نیز به ملاقاتش با ابوطالب در اوایل سلطنت شاه عباس اول در قزوین اشاره كرده است. از شاعران، كمال‌الدین شیخ ابوالفضل معروف به چلبی بیگ و متخلص به «فارغ»، غیاث دراز یزدی، حسن بیگ مقیمی (دولت‌آبادی، 2 / 699-700) و طوفی تبریزی (همو، 1 / 508- 509) با وی معاشرت و مصاحبت بیشتری داشته‌اند. وی فرزندی به نام حاجی زاهد نیز داشته است (عارف، همانجا).

مآخذ

 اوحدی، محمد بن معین‌الدین، عرفات العاشقین، نسخۀ خطی كتابخانۀ ملك، شم‍ ‍5324؛ تربیت، محمدعلی، دانشمندان آذربایجان، تهران، 1314 ش؛ دولت‌آبادی، عزیز، سخنوران آذربایجان، تبریز، 1355-1357 ش؛ سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، 1316 ق؛ عارف، محمد بن محمد دارابی شیرازی، لطایف الخیال، نسخۀ عكسی دانشكدۀ ادبیات تبریز؛ نصرالله، زندگانی شاه عباس اول، تهران، 1352 ش؛ گلچین معانی، احمد، تاریخ تذكره‌های فارسی، تهران،1348- 1350 ش؛ نصرآبادی، محمد طاهر، تذكرۀ نصرآبادی، به كوشش وحید دستگردی، تهران، 1317 ش؛ نوائی، عبدالحسین، شاه عباس، مجموعۀ اسناد و مكاتبات تاریخی، تهران، 1366 ش.

عزیز دولت‌آبادی