ابوسعید یمامی

اَبوسَعیدِ یمامی، فضل بن عیسی (د میان 421-430 ق / 1030- 1039 م)، پزشك و منجم، آگاهی ما از زندگی و احوال او بسیار اندك است. تنها می‌دانیم كه در بصره اقامت داشته، نزد ابوالفرج بن طیب دانش آموخته و در دولت آل بویه به مقام و منزلتی عالی رسیده است (قفطی، 407؛ ابن ابی اصیبعه، 1 / 240). از مقالة فی القوی الطبیعیة كه ابن‌سینا خطاب به وی نوشته (همو، 2 / 19)، چنین برمی‌آید كه وی در عصر خود چهره‌ای شناخته شده بوده و با برخی از دانشمندان آن دوره آشنایی یا مراودۀ علمی داشته است. مؤلفان نامۀ دانشوران او را معاصر ابراهیم بن سنان ریاضی‌دان (د 335 ق / 947 م) دانسته و در روایتی مبسوط شرح داده‌اند كه چگونه ابوسعید به پیشنهاد ابراهیم بن سنان و به امر مستكفی (حك‍ ‍333-334 ق) یا مطیع (حك‍ ‍334-363 ق) از بصره به بغداد دعوت شده و عهده‌دار امتحان اطبای آن شهر گردیده بود (6 / 2-3). منشأ این روایت دانسته نیست، با اینهمه غالب منابع متأخر با بی‌توجهی، روایت مزبور را به همان صورت نقل كرده‌اند (مثلاً فیلسوف‌الدوله، 1 / 118- 119؛ امین الورد، 68؛ نجم‌آبادی، 684-685؛ لغت‌نامه، 3 / 516-517).
مهم‌ترین آثار شناخته شدۀ ابوسعید یمامی بدین قرار است: شرح فصول بقراط، در دو جلد؛ شرح مسائل حنین؛ مقالة فی امتحان الاطباء و كیفیة التمییز بین طبقاتهم. هیچ یك از این آثار امروزه در دست نیست، اما نامۀ دانشوران گزیدۀ مختصری از ترجمۀ فارسی رسالۀ امتحان الاطباء را كه مأخذ و مترجم آن شناخته نیست، آورده است (6 / 8-17). كتابها و رساله‌های دیگری نیز به ابوسعید منسوب است كه نام و مشخصات كامل آنها در دست نیست.

مآخذ

ابن ابی اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء، به كوشش آوگوست مولر، بولاق، 1299 ق / 1882 م؛ امین الورد، باقر، معجم العلماء العرب، به كوشش كوركیس عواد، بیروت، 1406 ق / 1986 م؛ فیلسوف‌الدوله، عبدالحسین خان ركن الحكما، مطرح الانظار، تبریز، 1334 ش؛ قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحكماء، به كوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، 1903 م؛ لغت نامۀ دهخدا؛ نامۀ دانشوران ناصری، قم، دارالفكر؛ نجم‌آبادی، محمود، تاریخ طب در ایران پس از اسلام، تهران، 1353 ش.

بخش علوم