ابوالخیر جرائحی

اَبوالْخِیرِ جَرائحی، پزشك و جراح سدۀ 4 ق / 10 م. از تاریخ زندگی او آگاهی در دست نیست، اما می‌دانیم كه در بغداد زاده شد و در همانجا پرورش یافت و ابویعقوب اهوازی از معاصران او بوده است. ابوالخیر جراحی صاحب نام بود (قفطی، 407). چون عضدالدولۀ دیلمی (حك‍ 338-372 ق / 949-982 م) بیمارستان عضدی بغداد را بنیاد كرد، ابوالخیر ازجمله پزشكان و متخصصان مشهوری بود كه برای طبابت در این بیمارستان به بغداد فراخوانده شدند و نخستین كسی بود كه ریاست بخش جراحی این بیمارستان را برعهده گرفت (الگود، 162). گفته‌اند كه ابوالخیر در آن هنگام كهن‌سال بوده است (فیلسوف‌الدوله، 1 / 115).
ابوالخیر در ساختن روغنها و مرهمهای طبی مهارتی خاص داشت و از آنها برای درمان ورمها و زخمها، به‌ویژه زخم شمشیر استفاده می‌كرد. نام چند مرهم كه او خود تهیه كرده بود، در كتابهای داروسازی قدیم آمده است (الگود، همانجا). از مشهورترین آنها روغن مدمّل است كه تركیبی بوده است ازخروع (كرچك) با اشق (نوعی صمغ گیاهی) و علك البطم (سقز)؛ دیگری مرهم جاذب است كه اشتباهاً آن را به ابن تلمیذ (ه‍ م) نسبت داده‌اند (فیلسوف‌الدوله، همانجا). وی همچنین از تركیب روغن كنجد و پیه بز، مرهمی به نام روغن شیخ تهیه می‌كرد، ابوالخیر در اواخر سدۀ 4 ق درگذشت و اثری از خود برجای نگذاشت ( نامۀ دانشوران، 7 / 27).

مآخذ

فیلسوف‌الدوله، عبدالحسین، مطرح الانظار، تبریز، 1334 ق؛ قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحكماء، به كوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، 1321 ق / 1903 م؛ نامۀ دانشوران ناصری، قم، دارالفكر؛ نیز:

Elgood, Cyril, A Medical History of Persia and Eastern Caliphate, Cambridge, 1651.

شهناز رازپوش