ابوالحسن اهوازی

اَبوالْحَسَنِ اَهوازی، احمد بن‌ حسین، ریاضی‌دان و منجم ایرانی سدۀ 4 و 5 ق. از تاریخ ولادت، وفات و جزئیات زندگی وی اطلاعی دردست نیست. تنها با توجه به نام وی می‌توان احتمال داد كه زادگاهش اهواز بوده باشد (قزوینی، 152-153). نام او در برخی نسخه‌های خطی شرح المقالة العاشرة ‌لاقلیدس، اهوازی ضبط شده است و در نتیجه، یونگ و دخویه و آلوارت با استناد به فهرست فلوگل بر كشف‌ الظنون، وی را با عبدالله‌ بن‌ هلال اهوازی یكی دانسته‌اند، اما این استنباط درست به نظر نمی‌رسد، زیرا عبدالله‌ بن‌ هلال در 165 ق.زنده بوده و تألیف شرحی بر اصول اقلیدس (نك‍ : «ادامۀ» مقاله) در آن زمان بسیار بعید می‌نماید (زوتر، 57).
بیرونی در آثار خویش چند بار از ابوالحسن اهوازی نام برده كه نشان دهندۀ اهمیت كارهای علمی اوست (تحقیق ماللهند، 357، استخراج‌ الاوتار، 10). یك‌جا نیز به انتقاد از وی پرداخته و از ستمی كه اهوازی نسبت به خوارزمی روا داشته، سخن می‌گوید («فهرست»، 40). همو در جای دیگری از ابوالحسین احمد بن حسین اهوازی كاتب نام می‌برد و كتاب معارف‌ الروم را به وی نسبت می‌دهد ( الآثارالباقیة، 289، 293). زوتر احتمال می‌دهد كه این دو تن یكی بوده باشند. وی همچنین بر آن است كه ابوالحسن اهوازی، فرزند ابواحمد حسین بن كرنیب اهوازی (نك‍ : ﻫ د، ابن كرنیب) است (زوتر، 57-58). شایان توجه است كه ابوالحسن اهوازی در رسالۀ خود از ابوجعفر خازن (ﻫ م) كه در حدود 360 ق درگذشته، یاد كرده است. از این‌رو می‌توان نتیجه گرفت كه روزگار كهنسالی اهوازی با دوران كودكی بیرونی مقارن بوده است (نك‍ : قربانی، 76).
تنها اثر موجود اهوازی كتابی است با عنوان شرح المقالة ‌العاشرة من كتاب اقلیدس كه چند نسخه از آن در كتابخانه‌های برلین ( آلوارت، V / 313)، پاریس (دوسلان، 436) و استانبول (كراوزه، 708) موجود است. دو نسخه نیز در كتابخانه‌های دانشگاه تهران (مركزی، 3 / 904) و دانشكدۀ ادبیات دانشگاه تهران (دانش‌پژوه، 43-44، 92) موجود است.

مآخذ

بیرونی، ابوریحان، الآثارالباقیة عن القرون الخالیة، به كوشش ادوارد زاخاو، لایپزیگ، 1923 م؛ همو، استخراج الاوتار فی الدائرة، به كوشش احمد سعید دمرداش، مصر، 1965 م؛ همو، تحقیق ماللهند، حیدرآباد دكن، 1377 ق / 1958 م؛ همو، «فهرست»، در مقدمۀ زاخاو بر الآثار الباقیة (نك‍ : هم‍‌ )؛ دانش‌پژوه، محمدتقی، فهرست نسخه‌های خطی كتابخانۀ دانشكدۀ ادبیات، تهران، 1344 ش؛ قربانی، ابوالقاسم، زندگینامۀ علمی ریاضی‌دانان دورۀ اسلامی، تهران، 1365 ش؛ قزوینی، زكریا، آثارالبلاد و اخبارالعباد، بیروت، 1380 ق / 1960 م؛ مركزی، خطی؛ نیز:

Ahlwardt; De Slane; Krause, Max, «Stambuler Handschriften islamascher Mathematiler», Beiträge zur Erschliessung der arabischen Handschriften in Istanbul und Anatolien, ed. Fuat Sezgin, Franlturt, 1986, vol. II; Suter, Heinrich, Die Mathematiker und Astronomen der Araber und ihre Werke, Leipzig, 1900.

بخش علوم