ابوجعفر رعینی

اَبوجَعْفَرِ رُعَیْنی، احمد بن یوسف بن مالک غرناطی مالکی (د رمضان 779 / ژانویۀ 1378)، شاعر، نحوی و شعرشناس. ابوجعفر از دوستان بسیار نزدیک ابن‌جابر ابوعبدالله (ﻫ م)، شاعر نابینای اندلسی بود و اشعار او را می‌نوشت (ابن خطیب، 2 / 330؛ ابن قاضی، 1 / 62). دوستی آن دو بدان حد بود که به «اعمی و بصیر» یا به «اعمیان» مشهور شده بودند (ابن حجر، انباء، 1 / 244؛ سیوطی، 1 / 403). وی که مدی نرم‌خو، فروتن، دیندار و عالم بود (ابن حجر، الدرر، 1 / 404؛ سیوطی، همانجا)، به قصد کسب دانش سفرها کرد و در خلال سفری به مشرق بود که با ابن جابر آشنا شد (ابن خطیب، همانجا). 
ابوجعفر در غرناطه نزد ابوالحسن علی بن عمر قیجاطی و ابوعبدالله محمد بن علی بیسوی درس خواند و بیسوی قصیدۀ لامیۀ خود و کتاب التیسیر را به وی آموخت. او در 738 ق حج گزارد و پس از اتمام مناسک حج به قاهره رفت (ابن جزری، 1 / 151). او در قاهره اندک زمانی به شاگردی نزد ابوحیان پرداخت. سپس از آنجا به دمشق رفت و نزد حافظ مزّی، ابن عبدالهادی و محمد بن ابی‌بکر بن احمد بن عبدالدائم و دیگران درس خواند (همانجا؛ قس: ابن حجر، همانجا). به روایت ابن جزری (1 / 151- 152) وی از دمشق آهنگ بعلبک کرد و الشاطبیه را نزد فاطمه بنت یونینی که از کمال ضریر اجازۀ تدریس گرفته بود، خواند. آنگاه عازم حلب و البیره ــ یکی از توابع حلب (ابن حجره، ابناء، همانجا) ــ شد و قریب 30 سال، یعنی تا پایان عمر در همان دیار ماند (نک‍ : سیوطی، همانجا؛ دربارۀ استادان ابوجعفر، قس: ابن حجر، همانجا، که احمد بن علی جزری را نیز از جملۀ استادان وی به‌شمار آورده است؛ نیز نک‍ : ابن عماد، 6 / 260). ابن جزری گوید که در اوایل 771 ق قصیدۀ قیجاطی و کتاب التیسیر را در دمشق نزد او خوانده است (همانجا). ابن حجر گوید: ابوجعفر در حلب و البیره به روایت حدیث می‌پرداخت. همو ابوالمعالی بن عشائر و گروهی را در زمرۀ شاگردان ابوجعفر می‌شمرد ( الدرر، همانجا). 
ابوجعفر در حلب وفات یافت و ابن جابر مرثیه‌ای در مرگ او سرود (همانجا). 

آثـار

الف ـ خطی

1. اقتطاف الازاهر و التقاط الجواهر، در ادب، از این کتاب نسخه ای در کتابخانۀ گوتا (پرچ، 14-15) و نسخه‌ای دیگر نیز در کتابخانۀ قرویین موجود است (GAL, S, II / 138)؛ 2. تحفة الاقران فیما قرئ بالتثلیث من حروف القرآن. این کتاب دربارۀ آن بخش از کلمات قرآنی است که می‌توان آنها را با اعراب مختلف قرائت کرد، مانند الحمدللـه که در آن، کلمۀ حمد را بنابر ابتداء به رفع، بنابر مصدر بودن به نصب و بنابر اتباع به جرّ می‌توان خواند. نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانۀ ملی پاریس موجود است (دوسلان، 711)؛ 3. رسالة فی السیرة و المولد النبوی. نسخه‌ای از این کتاب در قاهره وجود دارد (نک‍ : وکیل، 2(4) / 201). ظاهراً ابن جابر نیز رساله‌ای با همین عنوان تألیف نموده است (نک‍ : همانجا)؛ 4. طراز الحلة و شفاء الغلة. این کتاب شرحی بر بدیعۀ ابن‌جابر است که به قصیدۀ الحلة السیرا فی مدح خیرالوری معروف است. مقری (2 / 676) به نقل از ابوجعفر در مقدمۀ این شرح گوید: «قصیدۀ منظومۀ ابن جابر اندلسی در زیبایی یگانه است». این قصیده در علم بلاغت است و نسخه‌هایی از این شرح در کتابخانۀ اسکوریال (ESC2, I / 206-207)، منتخبی از آن در دارالکتب (خدیویه، 4 / 301-302)، و موزۀ بریتانیا (GAL, II / 14) وجود دارد. 

ب ـ اثر یافت نشده

شرحی بر الفیۀ ابن معطی. در حاشیۀ یک نسخۀ خطی از الدرر الکامنۀ ابن‌حجر آمده است: «ابوجعفر رعینی بر الفیۀ ابن معطی شرح مفصّلی نوشته و این شرح مشتمل بر 11 جلد است که خود ابوجعفر آن را به خط مغربی نوشته و بیانگر علم فراوان و اطلاعات بسیار وی است» (ابن حجر، همانجا). ابن تغری بردی (11 / 189) دو بیت از اشعار او را که در ستایش الفیۀ ابن معطی سروده، آورده است. 
افزون بر آثار یاد شده برخی از نویسندگان همچون ابن‌خطیب (2 / 330-331)، سیوطی (همانجا)، ابن‌عماد (6 / 261) و مقری (1 / 44، 47، 90، 2 / 682، جم‍ ) نیز پاره‌ای از اشعار او را آورده‌اند. 

مآخذ

 ابن تغری بردی، النجوم؛ ابن جزری، محمد بن محمد، غایة النهایة، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره، 1351 ق / 1932 م؛ ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، انباءالغمر، حیدرآباد دکن، 1378 ق / 1967 م؛ همو، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، 1392 ق / 1972 م؛ ابن‌خطیب، محمد بن عبدالله، الاحاطة، به کوشش محمد عبداللـه عنان، قاهره، 1393 ق / 1973 م؛ ابن‌عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، قاهره، 1351 ق؛ ابن قاضی مکناسی، احمد بن محمد، درة المجال، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، تونس، 1391 ق / 1971 م؛ خدیویه، فهرست؛ سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1384 ق / 1964 م؛ مقری، احمد بن محمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1388 ق / 1968 م؛ وکیل، مختار، فهرست مخطوطات المصورة، قاهره، 1390 ق / 1970 م؛ نیز: 

ESC2; De Slane; GAL; GAL; Pertsch. 

زهرا خسروی