ابن یعیش

اِبْنِ یَعیش، شهرت چند تن از دانشمندان اندلسی که بیشتر به ترجمه یا شرح آثار پزشکی و فلسفی پرداخته‌اند. احوال و آثار 3 تن از آنان به شرح زیر است: 

1. ابوربیع سلیمان بن ابراهیم بن یعیش

(د 746 ق / 1345 م)، پزشک و مترجم اشبیلی که از او آثاری به زبان عربی بر جای مانده است (اشتاین اشنایدر، EI2; 167). 

آثـار

1. شرحی بر شرح ابن‌عزرا (ﻫ م) بر اسفار خمسه، بخشهایی از این شرح احتمالاً توسط یعقوب اَلفَنْدَری به عبری ترجمه شده است (اشتاین اشنایدر، همانجا)؛ 2. شرحی مفصل بر قانون ابن‌سینا (نک‍ : همانجاها؛ جودائیکا، X / 420, XV / 1328). به گفتۀ اشتاین اشنایدر (همانجا) نسخه‌ای از این شرح که 6 مجلد را در بر می‌گرفته، زمانی دراز پیش از این در فاسِ مراکش وجود داشته، ولی اکنون در دست نیست. به رغم اهمیتی که این شرح می‌تواند داشته باشد، در آثار اسلامی یادی از آن نشده است، ازاین‌رو بعید نیست که نسخۀ مزبور یکی از نسخ شرح قانون نوشتۀ ابن‌نفیس (ﻫ م) باشد که به تصحیف، ابن‌یعیش نوشته شده است. بخشی از این شرح قانون پس از تصحیحات بسیار مؤلفش، در زمان حیات وی به دست یوسف بن نَهْمیا ابن‌ابراهام به خط عبری نوشته شد که نسخه‌ای از آن در مونیخ نگهداری می‌شود. همچنین اختصاری از شرح ابوربیع بر کتاب نخست قانون توسط یاکوب کافانتون نوشته شده و نسخه‌ای از آن در پاریس موجود است (همانجا)؛ 3. «فرهنگ واژه‌های دشوار اشعار عربی» (همانجا، EI2). نسخه‌هایی از این نوشته در اسکوریال و هامبورگ موجود است. ممکن است این کتاب از آنِ فرزند ابوربیع باشد (اشتاین اشنایدر، همانجا). 

2. داوود بن سلیمان بن یعیش

 مترجم اشبیلی که در نیمۀ دوم سدۀ 14 م به ترجمۀ آثار عربی به عبری می‌پرداخت. به احتمال بسیار وی فرزند ابوربیع سلیمان بن یعیش بوده و در 1373 م درگذشته است. 

آثـار

ترجمۀ رساله‌ای یونانی در باب تدبیر منزل. ابن‌یعیش این رساله را از روی ترجمۀ عربی آن که کتاب بروسون فی تدبیر الرجل لمنزله نام دارد، به عبری برگردانده است. اصل یونانی این کتاب از میان رفته، اما ترجمه‌های عربی، عبری و لاتینی آن در دست است. این ترجمه‌ها (به‌ویژه ترجمۀ عربی) بر فرهنگ سده‌های میانه تأثیر نهاد. این اثر به همراه ترجمه‌های عربی و لاتینی آن در 1928 م توسط مارتین پلسنر به چاپ رسیده است (نک‍ : سارتن، III(2) / 1373-1374). 

3. باروخ بن اسحاق بن یعیش

 فیلسوف و مترجم سدۀ 15 م. وی احتمالاً در اندلس زاده شد و بیشتر عمر خود را در ایتالیا گذراند و در همانجا درگذشت. او زبانهای عبری، عربی و لاتینی را می‌دانست. 

آثـار

1. شرحی بر ادویۀ قلبیۀ ابن‌سینا در 10 فصل به زبان عبری که در آن از سخنان ارسطو و ابن‌رشد نیز بهره برده است. ابن‌یعیش بر نخستین ترجمۀ عبری این اثر شرح نوشته است (نک‍ : جودائیکا، III / 959, XVI / 704)؛ 2. ترجمۀ مابعدالطبیعۀ ارسطو از لاتینی به عبری. وی این ترجمه را به درخواست ساموئل زرفاتی در حدود سال 1485 م انجام داد. ابن‌یعیش در پیش گفتار این برگردان نوشته است که به سبب نادرستی و آشفتگی متن عربی مابعدالطبیعة، در ترجمۀ از متن لاتین استفاده کرده است. شاید این اثر شامل ترجمۀ مقدمۀ فارابی بر کتاب ارسطو با عنوان فی اغراض ارسطو فی کتاب مابعدالطبیعة نیز باشد (نک‍ : همان، XVI / 7047، قس: XV / 1322). 
گویا وی در ترجمۀ شرح لاتینی اخلاق ارسطو به عبری دست داشته است. شایان ذکر است که شرح 4 کتاب عهد عتیق شامل «غزل غزلهای سلیمان»، «جامعۀ سلیمان»، «امثال سلیمان» و «ایوب» که با عنوان مکور باروخ و به نام باروخ بن یعیش در 1576 م در قسطنطنیه به چاپ رسیده، از او نیست و توسط یکی از نوادگانش که همنام وی بوده، نوشته شده است (همان، XVI / 704). 

مآخذ

EI2; Judaica; Sarton, George, Introduction to the History of Science, Baltimore, 1948; Steinschneider, Moritz, Die arabische Literatur der Juden, Frankfurt, 1902. 

یونس کرامتی