ابن هانی، ابوعبدالله

اِبْنِ هانی، ابوعبدالله محمد بن علی بن هانی لخمی سبتی (د ذیقعدۀ 733 / ژوئیۀ 1333)، شاعر، ادیب و نحوی معاصر نصریان غرناطه. اصل او از اشبیلیه است (ابن‌خطیب، 3 / 143؛ سیوطی، 1 / 192)، اما وی در سبته پرورش یافت و زادگاه او نیز ظاهراً همین شهر بوده است. ابن‌هانی در سبته نزد مشاهیر علم و ادب به تحصیل پرداخت. قرائات و نحو را از ابواسحاق غافقی، ابوعبداللـه بن حریث و ابوبکر بن عبیده فرا گرفت (ابن‌خطیب، 3 / 144؛ ابن‌جزری، 2 / 211-212؛ سیوطی، همانجا؛ پالنثیا، 302) و چون شهرت یافت، به کار تدریس و تألیف مشغول شد. از شاگردان او ابوالقاسم محمد بن احمد معروف به شریف حسنی و محمد بن قاسم بن احمد انصاری را می‌توان نام برد (نک‍ : ابن‌خطیب، 3 / 199؛ کنون، 1 / 22). منابع کهن مقام علمی او را بسیار ستوده‌اند (نک‍ : ابن‌خطیب، 3 / 143- 144؛ ابن‌حجر، 4 / 91). ابن‌هانی شعر نیز می‌سرود و بین او و شاگردش ابوالقاسم حسنی اشعاری مبادله شده است (نک‍ : ابن‌خطیب، 3 / 145- 148). ابن‌خطیب (3 / 143) شعر او را متوسط ارزیابی کرده و حدود60 بیت از اشعار او را آورده است (3 / 145- 148؛ نیز نک‍ : مقری، 6 / 246- 248). 
ابن‌هانی در جنگی که محمد بن اسماعیل ششمین پادشاه بنی نصر (حک‍ ‍725-733 ق / 1325-1333 م) برای بازپس‌گیری جبل الطارق (یا جبل الفتح) آغاز کرده بود، داوطلبانه شرکت جست و بر اثر اصابت سنگ منجنیق کشته شد (ابن‌خطیب، 3 / 152؛ ابن‌حجر، 4 / 91؛ قس: عنان، 122-124). ابن‌جزری (2 / 212) این واقعه را در 734 ق دانسته است. ابوبکر بن شیرین و ابوالقاسم حسنی او را رثا گفته‌اند (مقری، 6 / 251-253). 
ابن‌هانی آثاری نیز داشته که چیزی از آنها بر جای نمانده است، بدین قرار: 1. ارجوزة فی الفرائض (ابن‌حجر، همانجا)؛ 2. انتشاد الضوّال و ارشاد السوّال فی لحن العامة؛ 3. بغیة المستطرف و غنیة المتطرف، که مجموعۀ مدونی بوده است از نوشته‌های ابومطرف ابن‌عمیرة (ابن‌خطیب، 1 / 184، 3 / 145)؛ 4. شرح التسهیل؛ 5. الغرة الطالعة فی شعراء المائة السابعة؛ 6. قوت المقیم (ابن خطیب، ابن حجر، همانجاها؛ ابن‌سوده، 316). ابن‌خطیب (3 / 148-152) قطعه‌ای مسجع از نثر او را که خطاب به شاگردش ابوالقاسم حسنی نوشته، آورده است. 

مآخذ

 ابن جزری، محمد بن محمد، غایة النهایة فی طبقات القراء، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره، 1352 ق / 1933 م؛ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الدر الکامنة، حیدرآباد دکن، 1350 ق؛ ابن‌خطیب، محمد بن عبداللـه، الاحاطة فی اخبار غرناطة، به کوشش محمد عبداللـه عنان، قاهره، 1375 ق / 1955 م؛ ابن سوده، عبدالسلام بن عبدالقادر، دلیل مؤرخ المغرب الاقصی، مراکش، 1366 ق / 1950 م؛ پالنثیا، آنخل گنثالث، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمۀ حسین مؤنس، قاهره، 1955 م؛ سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1384 ق / 1964 م؛ عنان، محمد عبداللـه، نهایة الاندلس و تاریخ العرب المنتصرین، قاهره، 1386 ق / 1966 م؛ کنون، عبداللـه، النبوغ المغربی، بیروت، 1395 ق / 1975 م؛ مقری، احمد بن محمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1968 م. 

عنایت‌‌الله فاتحی‌نژاد