ابن وردان

اِبْنِ وَرْدان، ابوالحارث عیسی حَذّاءِ مدنی (د ح 160 ق / 777 م)، یکی از دو راوی اصلی قرائت ابوجعفر یزید بن قعقاع از قرّاءِ دهگانه. زندگی وی در پرده‌ای از ابهام قرار دارد و جز اطلاعاتی چون تاریخ تقریبی وفات که ذهبی و ابن‌جزری تخمین زده‌اند و نام چند تن از استادان و شاگردان او که از اسانید قرائات استخراج شده، چیزی دربارۀ او دانسته نیست (نک‍ : ذهبی، 1 / 92؛ ابن ‌جزری، تحبیر، 17، غایة، 1 / 616). 
وی قرائت را نزد ابوجعفر یزید بن قعقاع (د 130 ق / 748 م) و شیبة بن نصاح (د 130 ق) دیگر قاری متقدم مدینه فرا گرفت. گویا بعدها با اینکه سن وی اقتضا نمی‌کرد، قرآن را بر نافع (د 169 ق / 785 م) نیز عرض کرده است (نک‍ : ذهبی، همانجا؛ ابن‌جزری، غایة، همانجا). در میان روایت‌کنندگان از وی نیز قالون مدنی، اسماعیل بن جعفر مدنی و محمد بن عمر واقدی را می‌شناسیم (همانجاها). روایت قالون را در قدیم‌ترین آثار تألیف شده در قرائات دهگانه چون المبسوط ابن‌مهران (صص 8- 9) و آثار سدۀ 5 ق / 11 م نظیر الروضۀ ابوعلی مالکی، التذکار ابن‌شیطا، الکامل هذلی، الایضاح اندرابی و المستنیر ابن‌سوار و نوشته‌های دوره‌های بعد می‌توان ملاحظه کرد (نک‍ : اندرابی، 41-43؛ ابن‌جزری، النشر، 1 / 174-176)، اما روایت اسماعیل گرچه مدتها پیش از تألیف آثار مذکور در کتاب ابوعبید قاسم بن سلام (د 224 ق) مورد توجه قرار گرفته بود (نک‍ : اندرابی، 43-44)، ولی در سده‌های بعد تحت‌الشعاع روایت قالون قرار گرفته و جز در معدودی اسانید دیده نمی‌شود (برای نمونه‌هایی از روایت اسماعیل و نیز واقدی، نک‍ : همو، 44- 45؛ ابن‌جزری، غایة، 2 / 219، به نقل از الکامل هذلی). 
به هر روی در قیاس بین ابن‌وردان و ابن‌جمّاز راوی دیگر ابوجعفر، باید دانست، به رغم آنکه ابن‌جماز در عالم قرائت و حتی حدیث معروف‌تر است، روایت ابن‌وردان به گونۀ قابل ملاحظه‌ای بیش از روایت او مورد توجه قرار گرفته است، چنانکه به عنوان نمونه ابن‌جزری در النشر (1 / 174- 178) در برابر 40 طریق که برای ابن‌وردان به دست می‌دهد، تنها 12 طریق برای ابن‌جماز گرد آورده است (برای بررسی وجوه افتراق بین روایت ابن‌وردان و ابن‌جماز در قرائت ابوجعفر، نک‍ : ﻫ د، ابن‌جماز). 

مآخذ

 ابن جزری، محمد بن محمد، تحبیر التیسیر، بیروت، دارالکتب العلمیة؛ همو، غایة النهایة، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره، 1351 ق / 1932 م؛ همو، النشر فی القراءات العشر، به کوشش علی محمد ضبّاع، قاهره، چاپخانۀ مصطفی محمد؛ ابن‌مهران، احمد بن حسین، المبسوط، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، 1407 ق / 1986 م؛ اندرابی، احمد بن ابی عمر، قراءات القراءِ المعروفین، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، 1407 ق / 1986 م؛ ذهبی، محمد بن احمد، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سیدجاد الحق، قاهره، 1387 ق / 1967 م. 

بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث