ابن ناجی

اِبْنِ‌ناجی، ابوالفضل، قاسم ‌بن عیسی ‌بن تنوخی قیروانی (762-837 یا 839 ق / 1361-1434 یا 1435 م)، فقیه و قاضی. کنیۀ او را باباتنبکتی (ص 223) و حفناوی (1 / 92)، ابوالقاسم نیز ضبط کرده‌اند. از وصیت‌نامه‌ای که از او بر جای مانده و نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ جامع قیروان وجود دارد، معلوم می‌شود که ابن‌ناجی احتمالاً تا 839 ق در قید حیات بوده است (نک‍ : زرکلی، 5 / 179). وی در قیروان متولد شد و در همانجا پرورش یافت. قرآن را نزد ابومحمد عبدالسلام صفاقسی و عمویش خلیفه‌بن ناجی فرا گرفت (شبوح، «و») و از محضر استادانی چون ابومحمد شبیبی و ابن‌عرفه و نیز از ابومهدی غبرینی، برزالی، قاضی یعقوب زغبی، قاضی قاسم قسنطینی، ابوالقاسم سلاوی و دیگران بهره برد (باباتنبکتی، همانجا؛ ابن‌مریم، 149؛ حفناوی، 1 / 92-93). وی از عبدالله بن عبدالسلام باجی و ادیب نحوی ابوعلی حسین‌ بن محمد طبلی و از محمد بن خلفۀ اُبی و محمد زیانی (وزیر سراج، 1(2) / 518، 520، 1(3) / 687، 703) حدیث نقل کرده است. او مدتی در باجه، جربه و قیروان و نیز چندی در شهرهای اُربُض، سوسه، قابس، تبِسّه به کار قضا اشتغال یافت (باباتنبکتی، ابن‌مریم، همانجاها؛ EI2, S). 
از آثار وی زیادات علی معالم‌الایمان (زرکلی، همانجا)، تعلیقه‌ای است بر معالم ‌الایمان فی معرفة اهل القیروان تألیف عبدالرحمن‌ بن محمد دباغ (GAL, S, I / 337) که همراه آن کتابدر 1320 ق / 1902 م در تونس به چاپ رسیده و بار دیگر در 1968 م به کوشش ابراهیم شبوح در مصر منتشر گردیده است؛ شرح علی رسالة ابی‌زید القیروانی، که همراه شرح دیگری از احمد بن عیسی برنسی فاسی معروف به زروق در 1330 ق / 1911 م و بار دیگر در 1333 ق در مصر به چاپ رسیده است؛ شرح المدوّنة، که ظاهراً تاکنون به چاپ نرسیده است (باباتنبکتی، زرکلی، همانجاها)؛ شرح صغیر المدونة (فاسی، 1 / 327، 3 / 215). آثار دیگری هم به وی منسوب است، چون شرح رسالة ‌الشافعی فی‌ الفقه علی مذهبه (حاجی خلیفه، 1 / 873)، المذهّب یا المهذّب (ابن‌مریم، باباتنبکتی، همانجاها)، مشارق انوارالقلوب (زرکلی، همانجا) و شرح ‌الجلاب (باباتنبکتی، 1 / 92). 

مآخذ

 ابن‌مریم، محمدبن محمد، البستان، الجزایر، 1326 ق؛ باباتنبکتی، احمد، «نیل‌ الابتهاج»، همراه الدیباج المذهب ابن‌فرحون، قاهره، 1351 ق؛ حاجی خلیفه، کشف؛ حفتاوی، محمد، تعریف الخلف، قاهره، 1355 ق، زرکلی، اعلام؛ شبوح، مقدمه بر معالم الایمان فی معرفة اهل القیروان دباغ، قاهره، 1968 م؛ فاسی، محمد عابد، فهرس مخطوطات خزانة القرویین، دارالبیضاء، 1399 ق / 1979 م؛ وزیر سراج، محمد، الحلل السندسیة، تونس، 1970 م؛ نیز: 

EI2, S; GAL, S. 

قهار مقیمی