اینجو

اینْجو، اصطلاحی مغولی، به معنای دارایی پادشاه اعم از باغ و كشتزار و سپاه و بنده و كنیز و ستور و دام و هر چیز تملیك‌پذیر كه در روزگار ایلخانان به زبان فارسی راه یافته است (رشیدالدین، 1/ 88، 616، 2/ 1162؛ وصاف، 211؛ منتخب التواریخ ... ، 63، 171) و پیش از آن اصطلاح «خاص» و «خاصه» و گاه «خالصات» رایج بوده (نك‍ : بلعمی، 1/ 397، 2/ 1014؛ بیهقی، 200، 678-690؛ نظام‌الملك، 119-133؛ راوندی، 171؛ وصاف، 126)، و از روزگار صفویان به بعد اصطلاح «خالصه» به كار رفته است (پتروشفسكی، 2/ 459). 
اصل واژه در زبان مغولی اینگجی یا اینجی است، و اینجو (درست‌تر: اینچو) ضبط تركی آن است. گفته‌اند كه این واژه از چینی به مغولی راه یافته، و اصل چینی آن «یینگ» است (دورفر، I/ 11؛ كلاوسن، 173). واژۀ اینجو در زبان تركی كاربرد و دیرینگی چندانی ندارد و از دو مورد كاربرد كهن برجا ماندۀ آن در زبان تركی اویغوری یكی به یقین و دیگری به احتمال بسیار مربوط به روزگاری پس از سر برآوردن چنگیزخان مغول است (همانجا). اگرچه به نظر دورفر اینچو واژه‌ای تركی است و از این زبان به فارسی راه یافته است (II/ 220)؛ اما باید آن را از واژه‌های دخیل مغولی (اما به روایت و تلفظ دبیران اویغوری مغولان) به شمار آورد. اینگجی یا اینجی در زبان مغولی كه در كهن‌ترین نوشتۀ برجای ماندۀ آن زبان، یعنی «تاریخ سری مغولان» نیز به كار رفته (ص 31, 189)، به معنای بدرقه كنندۀ عروس از غلام و كنیز و هرگونه كالا و اثاث و دارایی همراه عروس، به عنوان جهیزیه است (كلاوسن، همانجا). این واژه در نوشته‌ها و فرهنگهای مغولی به معنای رایج در زبان فارسی به كار نرفته است (لسینگ، 411) و گمان می‌رود در برخورد مغولان با فرهنگ ایرانی بار معنایی آن گسترش یافته باشد. 
در زبان تركی دورۀ میانه، اینچو به معنای اقطاع و تیول نیز به كار رفته است، اما دانسته نیست كه این همان واژۀ دخیل است، یا آنكه از زبان ختن ـ سكایی به تركی درآمده است، زیرا در یك طومار ختن ـ سكایی، «ایجووا» و «اینجو» به معنای قبیله‌ای كه در اتحادیۀ قبایل حاكمیت را در دست دارد و نیز به معنای ثروت قبیله و ثروت شخص رئیس قبیله، آمده است (كلاوسن، دورفر، همانجاها). میرزا محمدمهدی استرابادی در فرهنگ سنگلاخ اینچو را به 3 معنی آورده است: مروارید، مملوك، و املاك و رقبات خاصۀ دیوانی (ص 70). 
در روزگار فرمانروایی اباقاخان سیدفخرالدین حسن از سادات شیراز و از نزدیكان شاهزاده ارغون مدعی شد كه ربع املاك فارس از عهد عضدالدولۀ دیلمی از آن نیاكان او بوده، و اتابك ابابكر (بن سعد) سَلغُری تمامی آن املاك را به تصرف دیوان خود درآورده است. ارغون به بازپس گرفتن آن املاك اقدام كرد و بنابراین، بخش بزرگی از زمینها و باغهای فارس، خاصۀ (اینجوی) ارغون شد و سیدقطب‌الدین بر سر آن اینجوها گمارده شد. فرزندان قطب‌الدین از آن پس سادات اینجو نام یافتند (وصاف، 230-231، میرخواند، 5/ 355-356). 
اینجو همچنین نام خاندان حكومتگری است كه از 703 ق/ 1304 م در واپسین روزگار ایلخانان به نیابت از آنان، و از 740 ق/ 1339 م با استقلالی نااستوار بر سرزمین فارس و گاه به گونه ای ناپایدار براصفهان و یزد و كرمان حكومت كردند (نك‍ : ه‍ د، اینجو، دودمان). 

مآخذ

استرابادی، محمدمهدی، سنگلاخ، به كوشش روشن خیاوی، تهران، 1374 ش؛ بلعمی، محمد، تاریخ نامۀ طبری، به كوشش محمد روشن، تهران، 1366-1374 ش؛ بیهقی، ابوالفضل، تاریخ، به كوشش علی‌اكبر فیاض، مشهد، 1356ش؛ پتروشفسكی، ا. پ.، كشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمۀ كریم كشاورز، تهران، 1357 ش؛ راوندی، محمد، راحة الصدور، به كوشش محمد اقبال، تهران، 1364 ش؛ رشیدالدین فضل‌الله، جامع التواریخ، به كوشش محمدروشن و مصطفى موسوی، تهران، 1373 ش؛ منتخب التواریخ معینی، منسوب به معین‌الدین نطنزی، به كوشش ژان اوبن، تهران، 1336 ش؛ میرخواند، محمد، روضة الصفا، تهران، 1339ش؛ نظام‌الملك، حسن، سیر الملوك ( سیاست‌نامه)، به كوشش هیوبرت دارك، تهران، 1364 ش؛ وصاف، تاریخ، به كوشش محمدمهدی اصفهانی، تهران، 1338 ش؛ نیز: 

Clauson, G., An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, 1972; Doerfer, G., Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen, Wiesbaden,1963-1965; Lessing, F., Mongolian -English Dictionary, Bloomington, 1982; Mongqol-un niuča Tob ča-an (Histoire secr I te des Mongols), ed. L. Ligeti, Budapest, 1971. 
مصطفى موسوی