ایمن بن خریم

اَيْمَنِ بْنِ خُرَيْم، بن فاتِك اسدی (د 86 ق/ 705 م)، شاعر عصر اموی. پدرش از جنگجويان بدر و راويان حديث بود (ابن قتيبه، الشعر ... ، 345). ايمن در شام زاده شد و گويند به روز فتح مكه (8ق) جوانی نورس بود (ابن عبدالبر، 1/ 129؛ ابن قدامه، 516؛ ابن اثير، 1/ 160؛ سيوطی، 1/ 171؛ ابن عساكر، 3/ 187). 
وی به سبب زهد، پارسايی و وقار اجتماعی و مَنشی معتدل و خردمندانه از احترام همگان و خاصه معاويه برخوردار بوده است؛ از اين رو می‌توانسته با شجاعت تمام در اشعارش به دادن پند و اندرز حتى عتاب و اعتراض بپردازد. مثلاً وقتی كه ضحاك يكی از فرماندهان معاويه در سرزمين جزيره از اَشتر شكست خورد، وی قطعه‌ای ملامت‌آميز و پرخاشگرانه خطاب به معاويه سرود (نصر بن مزاحم، 12-14؛ ثقفی، 213-216). در شكستی ديگر كه به سپاه معاويه افتاد، باز به همين گونه شعر سرود (نصر بن مزاحم، 431)؛ اما شگفت آنکه او، به رغم وابستگی به معاويه، چون ماجرای گزينش حَكَم بالا گرفت، قطعه‌ای سرود كه مخاطب آن در واقع اميرالمؤمنين علی (ع) بود و در آن قطعه مصرانه می‌خواست نه ابوموسى، كه ابن عباس را به حكميت برگزيند، چندآنکه گويی، به قول ابن مزاحم، مايل بود كه در اين كار، عراقيان موفق شوند (همو، 502). در هر حال، به گفتۀ همو وی ترجيح می‌داده از كشمكشهای سياسی به دور باشد (ص 503). 
پس از مرگ معاويه (60 ق) تا خلافت مروان بن حكم (60-64 ق) خبری از ايمن در دست نيست. چون مروان (حك‍ 64- 65 ق) از ايمن خواست كه به همراه ضحاك بن قيس در جنگ برضد عبدالله بن زبير شركت كند، وی به شيوۀ معهود خود، سر باز زد و در نتيجه خشم مروان را نسبت به خود برانگيخت (ابن قتيبه، المعارف، 340، الشعر، 346؛ ابن عبدربه، 4/ 401-402؛ ابن حبان، 4/ 46-47). 
از ارتباط وی با دربار عبدالملك جز يكی دو روايت در دست نيست. به گفتۀ بلاذری وی مدتی در خدمت یحیى بن حكم والی عبدالملك بر مدينه به سر برده است (5/ 162)؛ همچنين مدتی نيز نزد عبدالعزيز بن مروان (حك‍ 65-85ق)، حاكم مصر، به سر برد و او را مدح گفت، اما به سبب كدورتی كه پيش آمد، از او بريد و به برادرش بشربن مروان در عراق پيوست (جاحظ، 107؛ ابن قتيبه، عيون ... ، 4/ 66؛ ابوالفرج، 21/ 7- 8). از اين دوره به بعد از زندگی وی اطلاعی در دست نيست. مجموعۀ اشعاری كه از او به جای مانده، 146 بيت است كه در منابع پراكنده‌اند. 

مآخذ

ابن اثير، علی، اسدالغابة، قاهره، 1286 ق؛ ابن حبان، محمد، الثقات، حيدر آباد دكن، 1398 ق/ 1978 م؛ ابن‌عبدالبر، يوسف، الاستيعاب، به كوشش علی محمد بجاوی، قاهره، 1380 ق/ 1960 م؛ ابن عبدربه، احمد، العقد الفريد، به كوشش احمد امين و ديگران، بيروت، 1402 ق؛ ابن عساكر، علی، التاريخ الكبير، به كوشش عبدالقادر بدران، دمشق، 1331ق؛ ابن‌قتيبه، عبدالله، الشعر و الشعراء، ليدن، 1902م؛ همو، عيون الاخبار، بيروت، 1343 ق/ 1925 م؛ همو، المعارف، به كوشش ثروت عكاشه، قاهره، 1960 م؛ ابن قدامۀ مقدسی، عبدالله، التبيين فی انساب القريشين، به كوشش محمد نايف، بيروت، 1408 ق/ 1988 م؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، به كوشش احمد شنقيطی، قاهره، 1323ق؛ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به كوشش عبدالعزيز دوری، بيروت، 1398 ق/ 1978 م؛ ثقفی، ابراهيم، الغارات، به كوشش عبدالزهرا حسينی، بيروت، 1407ق/ 1987 م؛ جاحظ، عمرو، البرصان و العرجان، به كوشش محمد مرسی خولی، بيروت، 1407 ق/ 1987 م؛ سيوطی، حسن المحاضرة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم، قاهره، 1387 ق/ 1967 م؛ نصر بن مزاحم، وقعة صفين، به كوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، 1372 ق. 

رضوان مساح