اوریسه

اوریسه، از ایالات مهم جمهوری هند واقع در شرق آن كشور كه از جنوب شرق به خلیج بنگال، از جنوب به آندرا پرادش، از غرب به مادیا پرادش، از شمال شرق به بنگال غربی و از شمال به بیهار محدود است. وسعت آن حدود 707‘155 كمـ2، و جمعیت آن در 1981 م/ 1360 ش حدود 271‘370‘26 نفر بوده است ( بریتانیكا، 1986 م، میكرو، VIII/ 1000-1001). 
از لحاظ اداری، ایالت بیهار اكنون به اوریسه پیوسته است. زبان اكثر مردم آن ارویایی است، به استثنای برخی از مردم بومی آن كه به زبان موندایی تكلم می‌كنند. طبق سرشماری سال 1931م/ 1310ش در هند نزدیك به 463‘124 نفر در ایالات بیهار و اوریسه پیرو دین اسلام بوده‌اند (EI1, VI/ 998). 
از رشته كوههای قابل توجه اوریسه مهندراگیری با ارتفاع 501‘1 متر و مالیاگیری با ارتفاع 184‘1 متر است. اوریسه در منطقه‌ای گرم واقع شده كه بادهای موسمی و باران‌زا بر آن می‌وزند. متوسط ریزش باران سالانه در حدود 500‘1 میلی‌متر است. 90٪ جمعیت اوریسه را هندوها تشكیل می‌دهند كه بیشتر آنان در روستاها هستند و فقط 12٪ از مردم در شهرها زندگی می‌كنند. مركز اوریسه شهر بهوبانسوار است. حدود 80٪ از اهالی روستاها به كار كشاورزی، و 15٪ به كارهای دیگر اشتغال دارند. غلات و محصولات اصلی اوریسه عبارتند از: برنج، دانه‌های روغنی، كنف هندی، نیشكر و نارگیل. از میزان قابل ملاحظۀ محصولات سنگ معدن، آهن، كرم، منگنز، زغال سنگ، سنگ آهك، دلمیت، سرب سیاه و بوكسیت آن می‌توان یاد كرد. كارخانه‌های فولاد و تولید كود در رائوركلا، منگنز در جودا و رایا گادا، و سیمان در راج گانگپور در خور توجه است. كاغذ، كود، منسوجات، شكر، كلر، كربنات سدیم، شیشه و سرامیك از محصولات اوریسه است. در شهر اوریسه آثار هنری هندی از سنگ و چوب ساخته می‌شود. 5 دانشگاه و 100 مدرسه نیز در این شهر وجود دارد ( بریتانیكا، همانجا). 
طی قرون و اعصار گذشته سرزمینی كه اكنون اوریسه نامیده می‌شود، نامهای متفاوتی چون اُتكالا، كالینگا و اُدرا دشا داشته است كه اغلب با ویژگیهای قومی در ارتباط بوده‌اند. كالینگا در زمان بودا دارای حكومتی مقتدر بود. در قرن 3 ق‌م نیز یكی از پیكارهای آشوكای نام‌آور در آنجا به وقوع پیوست. آشوكا در نهمین سال پادشاهی خود برای فتح كالینگا از ایالات اوریسه گذشت. در نخستین سده‌های میلادی كالینگا یك قدرت دریایی شد. دوران طلایی كالینگا در زمان خاندان كانگا از 1078 تا 1264 م بوده است. در قرون 7 و 8 ق/ 13 و 14م كه مسلمانان بر هند مسلط بودند، این منطقه به صورت پایگاهی مستقل برای تجمع هندوها و مراكز دانش و فلسفه و هنر و معماری هندو باقی ماند (تامس، 446-447؛ بریتانیكا، 1978م، ماكرو، XIII/ 739، 1986م، میكرو، VIII/ 1000). سنگ نوشته‌های روی دیوارۀ غارهای تپۀ اودایاگیری در اوریسه از این نظر قابل توجه است (راپسن، 481). 
در پاییز 1360م فیروز شاه سوم از تغلق شاهیان به اوریسه لشكر كشید و راجۀ اوریسه را از آنجا راند (هیگ، 178). نظام‌الدین احمد از سلسۀ نظام شاهیان دكن، با لشكركشی به اوریسه كسب اعتبار كرد و بتكده‌های آنجا را ویران ساخت (همو، 254-255). در 838 ق/ 1435م احمد اول بهمنی به شمال اوریسه دست یافت و آنجا را به سرزمین وارنگال ملحق كرد (ایانگر، 491). در 976ق/ 1568م حكمرانان افغانی بنگال بر اوریسه مسلط شدند. سپس اوریسه بخشی از امپراتوری مغول شد. با زوال امپراتوری مغولان، بخش عمدۀ اوریسه به دست مراتهه‌ها افتاد و در 1170ق/ 1757م بخشی از آن تحت نفوذ بریتانیا درآمد. سرانجام در 1218 ق/ 1803م تمامی سرزمین اوریسه تابع حكومت بریتانیا شد ( بریتانیكا، همانجاها). 
در طی سالهای 1866-1867 م به سبب خشكسالی در هند، اوریسه دچار قحطی شدید شد و از خارج نیز مواد غذایی به آنجا نمی‌رسید؛ در نتیجه اوریسه كاملاً به كمپانیهای انگلیسی وابسته شد (لاوت، 298). 
جمعیت اوریسه تركیبی از نژاد مغولی، موندایی، دراویدی یا بنگالی است. با تسلط بریتانیاییها بر اوریسه آداب و رسوم مردم رنگ غربی گرفت. در جریان این تأثیرپذیری فرهنگی زبان مهارشترا (مراتهه‌ایها) نیز از میان رفت (بارنت، 538). 

مآخذ

Ayyangar, K., «Hindu States in Southern India, A. D. 1000-1565», The Cambridge History of India, New Delhi, 1987, vol. III; Barentt, L. D., «The Early History of Southern India», ibid, vol. I; Britannica; EI1; Haig, W., «The Reign of Fīrūz Tughluq ... », The Cambridge History of India, New Delhi, 1987, vol. III; Lovett, H. V. «The Development of Famine Policy», ibid, vol. VI; Rapson, E. J., «Indian Native States after the Period of the Maurya Empire», ibid, vol. I; Thomas, F. W., «Açoka, The Imperial Patron of Buddhism», ibid. 
پروانه محمدی